Ferit Ramadani

MOLLË E PRERË ME KAMË

(Tokës dhe shqiptarëve )

Ne -
Zemër e ndarë
Nga shigjetë rrufeshë
Mollë e prerë me kamë
Nga dorë e një djalli
Ndërsa –
Në shekuj shkëmb
I mbrojtur pa helmetë
Dashuri e pastër
Prej gjaku e malli !

• Poezinë e botoi Bashkimi, më 13.04.1991, Prishtinë

NOLI SYRGJYN E JEHONË LARGËSIE

Tungjatjeta Nol!
Tungjatjeta!
Përgjigjet poeti!
E do Atdheu –
Se do pushteti !

E ndjekin përbindshat
U ndihmon sllavia
Dhe Noli syrgjyn
Jehonë – nga largësia !

Me plagën në zemër
Për Baba Bajramin
Për Luigj Gurakuqin
Dhe për Vatanin!

Thik’e pikë përpëlitet
Në shtigje të Amerikës
Krishti pa kamxhik
Burim i lirikës!

Vajton e këndon poeti :
- Ku mbet vatani,
- Ku mbet mileti ?
Dhe këputet një ditë –
Bie !
Noli syrgjyn
E jehonë largësie !

KUR T’I NGULËN KTHETRAT KOSOVË


I vardisem-
trupit tënd pa kokë,
në kohëra –
sulltanët u kërleshën
dhe kokën ta groposën !
Mbete trup pa kokë,
Pa kokë mbete o tokë !

Nga truri –
Atëherë erërat shpërndanë
Anë e mbanë idealin
Si farën e grurit kur e mbjellim në vjeshtë
Çdo filiz të lindë-
E të rritet në kthetrat e ngulura
- Si eshkë !

Ndaj e pret ti pranverën
Të të kallë blerimi
Në trupin tënd eshkë
Xixa kurrë t’mos shuhet !
***


Në ethe e rëqethje
Trupin tënd –
E përshkuan gërshërët,
Eshtrat –
T’i mbërthyen dërët!
Dhe ti u dergje
Kosovë n’amulli
Mbuluar – me çarçaf të zi!

Kosovë moj barkthata ime
Nga shumë tufane e pak gëzime!

Kraharorin tënd-
E copëtuan ,
E di !
Fushat i gërryen
Lumenjtë i shterrën,
I tundën malet,
Dhe ti - u dergje në spitalet
E mbeturinave të zjarrit,
Por ti –
Rrite kapotën e beharit
Mbi shpinë,
Dhe ëndërrat e Pavarësisë
Ndër stinë !
(Ata sy të ndjekin )

Ata sy të ndjekin nga pas
Kur ec ti serbes
E si shikon kthetrat kur t’i ngulin
Në kokë trup e këmbë,
Por ty s’të përkulin edhe atëherë
Kur kafshon gjuhën –
Me dhëmbë!

E shtrihesh pas goditjes si e vdekur
Kur plaga të kullon gjak…,
Ar e hekur pastaj –
Lind në një skaj e vetmuar
Një bir e bijë bineç !
Kosova ime në rolin kryesor –
Të bëjnë –
Aktore për skeç !

Ata sy të ndjekin
E para të dalin –
Mur i pakaluar,
Të ndalin : Stop !
Është fati yt në greminë!
Urdhëruan sulltanët,
Bijtë e sulltanëve,
Për një hop –
Të gjindesh në gropë,
Edhe më zi,
Nëse ti s’përkulesh
Përpara Balozëve që dalin-
Nga Beogradi i Zi !

E ti fërkon qepallat
Shikon rreth e rrotull – zjarr
- Jeta jote në kurtha !

Pastaj në gjumë tretesh
E fle,
Dhe e di se zgjimin
E ke të shkrumuar,
Shikon ëndërrën e vërtetë
Të flatrave të thyera –
Nëntë plagë një mbi një
Kullojnë vrer të zi,
Me të e shkruan etjen –

ujit blerimin – LIRI !

Kosova ime plakë
Kosova ime që humb,
Në ty ka shumë plagë
Në ty ka shumë plumb,
Në ty ka flori
Në ty çka s’ka sot,
Ka edhe fuqi
Të shkrirë nëpër Botë !


(Nyje shtegu )

Diku të shoh nyje shtegu
Ose – kothere mbetur në fyt
E pa përcjellur kurrë nga Arapët
Që dolën dhe dalin nga Deti i Zi !

Është kjo përralla
Që ma tregoj gjyshja
Një natë dimëri,
Atëherë isha i vogël
Si ti në këtë shteg – plot stuhi,
E ujëra të turbullt – rrëmet!
Dhe u rëqetha nga flladi

Si ti kur u drodhe në tërmet !

Tashti –
Unë rri i qetë në mendime
Kosovë –
Faqe ndritura ime !

Kur ushujzat
Deri në palcë t’u ngulën
E s’ të përkulën,
Kurrë s’të përkulën!
Gërshërët –
Për Ty prenë një veladon
Të qëndisur me kob
Në të katër skajet,
Por, Ti u duke –
E madhërishme atëherë
Krenarja e trimërisë
Më e larta se Himallajet !

Diku të shoh nyje shtegu
Ose : Luan –
Midis kurthave mbërthy !
-Përkulu në do të jetosh,
Ose vdis ! të than :
-Këtu ka dy !


(Rruga jote nderi )

Dhe kurrë e përkulur
Në rrugën e mundimit,
Vdekja –
Kush është s’pyete
Edhe atëherë kur frytet
Të vdisnin – pa lindur !

E bëre jetën –
Jetë në erë , acar
Dhe kurrë s’pate verë
Kurrë s’pate behar !

Domethënia jote ishte:
- S’përkulem !
Unë s’di të ulem
As të bëj temena !
Unë vdes përpara
Kurrë të mos dëgjohem !
Me ju –
S’pranoj në një kupë të ha !

BOTA E DRITARES SIME


Nëpër muzgje dhe agime
Lidhet bota e dritares sime!

Lidhet bota e dritares sime
Nyja-nyja mendimet mbesin në kokë
T’i shpaloj kanë mbetë pak gëzime
Halle t’mëdha e mbërthyen këtë tokë.

Dhe në radhë vijnë rreze agimi
Me gjallërinë e jetës ndër buzë,
Mbesin pas kujtime trishtimi
Që shkrumosin shpirtëra në shpuzë.

Por, sa vjen flaka bëhet më e madhe
Dritares sime drita i bijë shkrumb,
Diku buzë malit, në livadhe:
- Djemtë e Kosovës goditem me plumb!

Dhe kështu kalojnë kohërat në radhë
Përmes dritares sime si në ekran,
Të kërrusura i mban krahët një dardhë
Që iu rrit trupi në tufan !

Por, ne shqiptarët nga drunjtë rrijmë ndryshe
Edhepse diellin e duam sa ata
E nis përrallën për vogëlushin një gjyshe
Dhe unë Kosovës i them : Mos harro!

Vijnë e shkojnë ushtri gjer në dhëmbë armatosur
Këmbët e tyre rëndë – rëndë trokëllijnë
Mbi trupin tënd Kosovë e gjakosur
Filiza të reja jetë do të ripërtrijnë !

Se ne nga drurët u dalluam
Shkoj e m’u lidh një fjalë në fyt
E di ! Ne në shekuj na shartuan
Të mos i ngjajë trungut ai fryt!

Po ç’dreq fryt do të lindë ?
E dini se trungu ynë i ka rrënjët thellë !
Edhe milijona shartime - s’do ta bindë
Filizin e ri një ujk nga një shpellë!

Se qëndruam krenarë të pa thyer
Unikë për nderin, besën, lavdinë
Dritarja ime shpesh më ka kthyer
Në mendime të thella për njerinë !

Tek bëhet dreq i mallkuar , tiran
Dhe s’ngopet me gjak shqiptari kurrë
Përmes dritares sime Kosova ngrit
Projekt themelin - për një urë !

Urë tek marshojnë ushtri urtësishë
Me uniformë të blertë ! Oh! Ç’gëzime !
Kosova ime e Pavarësisë
Nga muzgjet del për në agime!

Dhe tjetër botë shfaqet përmes tufanit
Poshtë skemat e sërbit kral !
Bacë Ademi tribun i vatanit,
Drenica Heroike i thotë : Ndal !

***

Pas nesh poetët do ta kenë fatin
Me pendë në dorë të shkatërronjë kufinjtë
Pastaj , të ndalen dikund për frymëzimin
Të shkruajnë : Për grurin, misërin ,ulinjtë !



Do të shkruajnë për Kosovën nën roje
Gusinë, Pollogun, e Janinën e pushtuar
Pastaj, tri pika vazhdojnë për këto troje
Për agim të ri të bleruar !

Dhe në shpirtë të botës le të rritet
Ndërgjegja e vrarë e së vërtetës liri
Për Trungun e prerë le të shfaqen filmat
E Kalit të Trojës shpirt Zi!

Ndoshta dikush do të fishkëllojë për ndërrimin
E skenës në skenë nga tradhëtitë
Pastaj të tallet pë zerin e kushtrimit
Me të që nga Pajtimi u shembën armiqësitë !

Atëherë vërtetë do të lindë një fryt
I Trungut të madh : Pavarësia !
Mbase mund të ngriten sërish : Naimi, Noli, Samiu
Të shkruajnë për fatin që ka brezëria !

Dhe Gjergji ynë jehonë ndër shekuj
Që shembi frone e grada sulltanësh gjakatarë
Në botën e dritares sime flamurin,
Ia ngrit Atdheut të prerë e të ndarë !

Turren brezat, token bashkohen !
Mbulesa e Flamurit u jep dritë !
Nën të s’hyjnë ata që praptohen
Të ndarë nga At Dheu duan rritë !

NJË DAMAR I TOKËS

(Kështu më shkruan një xhaxha i mërguar )


Sa herë në shekuj shtrihet pranvera
Dhe blerimi puth çdo gjë e ngjallë
Ne të akullt mbetemi në shtigje
Ndonëse në zemër gurgullon një mall !

Dhe nuk derdhet grykave sikur lumi
Gurrë e tij në gjoks kurrë nuk shterrë
Vetëm n’çast kur thua i zu gjumi
Llavë e zjarrtë gurgullon poterë .

Jehon kujtimi në shpirt ndjejmë rilindje
Tek damarët në gjoks na trokasin
Por, ne mbesim sërish pa ditëlindje
Sepse : Shtigje të tjera në çdo anë thërrasin !

2.
Mos është shkruar njëherë e përgjithmonë
Fatin tone ta ndjekin a ta kallin ?
Por, ne mbesim në shekuj timonë
Dhe në jetë kurrë se ulim ballin!
Në largësi sytë tanë kërkojnë bardhësi
Të mprehur pishë çdoherë për vigjilencë
Në vendlindje padronët bëjnë dashuri
Dhe ngjiten në shtigje për eksperiencë !

Dhe, do të thuani : Nuk jeni të drejtë!
S’u ka ngel në zemër durim, dinjitet,
O nipa ! S’di sa keni vërejtë :
- Padronët në shpirt çdoherë kanë rrëmet !

3.
Diku hapen malet si krahët tanë
Tek kërkojnë të puthin me mall vendlindjen
Edhe ditët, muajt, vitet e shekujt
Në krahë – të gjallë e mbajnë Rilindjen !

Rilindjen ku mbeti shpirti i Naimit
(Ndonëse zemra si rrah në kraharor!)
Për ne mjafton që kemi sy të drejtimit
Dhe shkatërrojmë shekujt si minatorë !

Ndërsa tek ngjeshemi me mall në zemër
Shtigjeve e gjejmë në tokë – një damar,
Një krismë për birin kur e lind një femër,
- Mërgimi i vogël ! Do të bëhet fanar !
4.
Larg kujtimesh tona me mall ngjeshur
Ne trashëgohemi dhe meditojmë fëmijërinë
Ku e kaluam: Të zbathur,të urët,të zbehtë e pa veshur,
Dhe , sërish o vendlindje meditojmë pleqërinë !

Ndaj a ka ma rëndë se kur të pyesin
Fëmijtë që në shpirt e zemër janë të bardhë :
- Po kur do të nisemi? Atje na presin ?
- Ju përse jetoni këtu? Këtu përse keni ardhë ?!

Dhe, rrudhim krahët nga barra e pyetja
Se në grykë diç e fortë na mbërthen,
Në çast na kujtohet e madhe përmbytja
Dhe presim Agimin që ngadalë shpërthen …!

PËR SA LEGJENDA FLET HISTORIA


Bardh Dedja – dy gështrinj i ngriti :
- Ju lutem ma jepni fjalën !, tha.
- Unë plak jam! Fjala i rrëshqiti,
Por, them ç’përjetova, tregoj ç’kam pa !

Kur iku turku isha shtatëvjeçar
Na than : Liria vjen në këtë anë!
- Vallë! Ç’ kohë katile ! Ç’barrë !
- Mbushën bunarët ! Sa djem që vranë !

Sa nëna i veshën në të zeza!
Gjithë toka mbajti zi!
Mbi oxhakë shtëpishë këndoj qyqja!
Mbi çdo gjë padronët sërb shtrinë krali !

Dhe silleshin anekënd, sorrollateshin :
- Ne jemi të përjetshëm këtuparë !
- Në deshi në jetë të shfaqeni,
Mos thuani kurrë – jam shqiptarë !

Në shkollë gjuhën sërbe , cirilikën,
Me kamxhik në dorë mësuesët zotrinj,
Imponuan brezat – që lirikën,
Ta mësojnë shpirtërisht për arinjtë !

Për car Dushanët, për Karagjorgjët,
Kushedi për sa Vukë – lugetër,
Ç’të bënim ne – të shtypurit nga turku
Sërish na doli një hall tjetër !

Dhe vitet kalonin nëpër kriza, tmerre
Ne përballë torturës, përballë robërisë,
Në pastë dikund ferr ! Mbi ferre ,
Qe jeta nën thundër të Sërbisë !

Sikur gjermanit i tham të vinte
Dhe erdhi ai një ditë prilli !
Por, ne sërish e dinim ai s’rrinte me sllavët
Në vëllazërim tek ylli !

Por, ç’të bëjsh, nganjëherë revolucioni
Sjell ndryshim në strukturë !
Ju mbase e dini , ma mirë gjykoni,
S’ndryshohet shpirti me një pëlhurë !

S’ndryshohet zemra e të pabesit
Përse në kapuq ngjit yllin e lirisë !
Ai mundet çdoherë dhe mëngjesit
T’ia presë rrezet e rritës , ngrohtësisë !

Dhe, ne në brigada për çlirim të kombit
Në male lart, përballë armikut pritëm,
Kush qe armiku – pesë vjet përgjakjesh
Lart e më lart flamurin e ngritëm !

Përse e mbante Kërçova, Gostivari, Tetova
Në ballë të çetës – Flamurin e grisur !
Po ç’dreq që erdhën komisarët të flasin
Për bashkim të kurdisur !

Dhe, ne i deshëm komisarët, i besuam,
Imerin, Nexhatin, Hamdi Demën me shumë shokë,
Por, Xhemë Hasën e Mefailët e Zajazit kurrë s’i harrojmë
E derdhën gjakun , ranë për këtë tokë.

Mbase komisarët flisnin për bashkimin
Ballkani – pastaj do të ndajë drejtësinë !
Kështu dhe satrapi Tempo tha, sa herë që urimin
E ngriti me çetat për lirinë !

Ai Tempo i zi, tok me kara Maçulat
Që prenë pas shpine çdo trim shqiptarë,
Për të coptuar burrat, që mbajnë kësulat
Mbi sy – me shkabën e Gjergjit të parë !

Dhe shpallën fitoren sllavët e vëllazëruar
Parollë për jetën – patën barazinë !
Kosova, Pollogu, Pellagonia e uruar
Sërish mbi shpinë e panë robërinë !

Robërinë moderne të vëllazërim bashkimit
Të vetëqeverisjes katile të Titos monark,
Që preu befasisht ndjenjat e çlirimit
Sllav të bëjë shqiptarin qysh në të nënës bark !

Në vallen shfarosëse Rankoviqët prinin
Çdo mëngjes të pijnë gjak shqiptari,
Në Goli Otok, Gradishkë, n’Idrizovë - binin
Të urtit e shqipes nga sllav tradhëtari !

Sa mijëra e mijëra u prenë, u grinë
Në emër të gabimit , në revolucion,
Sa mijëra e mijëra për lirinë
I vunë në kurthat e fjalës : Agon…!

Por dita afrohej të agojë mëngjesi
Titon palaço e pritën në Prishtinë !
Bacë Ademi – Feniks liridoni,
Nga burgjet e rënda e ngriste rininë !

Dhe i than njëzëri, shpirtrisht jehuan :
- Palaço ! Mos na i vra shkrimtarët !
Por, palaço i kishte ushtruar këlyshët,
Në erë çdo gjurme u ranë zagarët !

E mbyllën Zeqirin, e vranë Rexhepin
Një fjalë t’mos flitet për Seferin !
Për Abidin Hysenin, Idajetin, Kadriun,
Ganiun, Sherifin, Ismetin, Xhaferrin !
Po Gërvallën që lindi Jusufin, Bardhoshin,
E hiqet nga plagët në hijet e zezonës,
Kadriu i Zekajve i priu në Evropë
Shkëndijës që zgjoj tingij të jehonës !

Dhe token mërgimtarët larg At Dheut !
Dhe lotët si grushta nga sytë u dalin,
Dhe për Teutën, Për Sulltanën e Qafës
Dhe për Abdylin, për Micin, Qemalin !

Bëjnë be ! E lidhen pas besës!
Se do të prijnë pas fjalës së Naimit!
O do të jemi të tillë ne të shpresës!
O ngritemi nga varri i zgjimit !

***
***
***

Dhe ngritet Pollogu, Pellagonia
Në Partinë shqiptare – opozitë prijnë!
Unë Bardh Dedja nga vitet e mia
Përgëzoj drejtimin – për Pavarësinë !

Pavarësinë e tokës, të qyteteve,
Manastirin hero për aktivitet,
Ku shkronjat e shqipes – matanë deteve
Të shkruajnë lavdinë për gjakun e vet !
Për Skenderin legjendë, Abdylin, Micin
Hej !Për sa legjenda të flasë historia !
Që të munden brezat të japin Kushtrimin :
- Perandorë ! Jashtë nga Iliria !


***
Bardh Dedja – plaku mjekërr bardhë
Që kaloj në robëri tërë jetën,
E ndali rrëfimin u hoq më një anë.
Në Kuvend njëzëri gjatë e përshëndetën !

VIGANI I DURIMIT

( I kushtohet Adem Demaqit
Që kaloj 28 vjet në burgje )

Për ne –
Nëpër rrugët e ferrit kalove !
Patjetër u shndërrove jehonë,
Që zgjon e vezullon agime
Për rrugën e dritës sonë!

Dhe hyre përjetësisht
Në zemër të brezave !
Të të ruajnë sinonim durimi !
Për atë që se the në vepra,
E plotsoj – Qëndrimi!

Për të shpjeguar kur t’i pyesin :
Goli Otokët, Gradishkat…
Zemërzitë,
Do t’i kuptojnë vuajtjeqëndrimet Tua
Dhe do të zbehen nga poshtërsitë!

Ndoshta papritmas, pa kujtuar
Të qajnë ndonjëherë kameleonët !
Kur emrin tënd
Për lavdi, heroizëm
Ta shpalojnë në shekuj ciceronët !

Evropa plakë sërish mahnitet
Si dikur nga Gjergji, Qemali, Noli,
Rekordi botëror –
Demaqi i Llapit ;
Pajtimin – në zemrën tonë
E mbolli!

Qyshkur kohës së njeriut tonë
Për shqetësim –
Ia mbollën prapsinë,
Gjarpijt e gjakut në këtë zezonë
Laokontit shqiptar –
Ia morën lirinë .


Për anale të zgjimeve largpamëse
Spektri i dhunës
Diktoi trillime, etiketa,
Por, Ti qëndresa vigane –
E ndjenjave u ngrite
Vullkan i pamposhtur
Për padrejtësitë nga jeta !

Kush ta fali guximin
Për diagnozë,
Gjarpijt pijnë gjakun
Dhe hedhin helm e vrer,
Në trojet tona për simbiozë
Të ketë shumë dimër
Aspak pranverë !

Kush të ftonte për në Dasma?
Ishin hapat e rritës sonë!
Për Frymëmarrjen the : Plasa !
Vranë Rexhepin –
Poetin tonë !

Por nga vdekja su ligësove!
Rexhep Elmazi –
Jeton në brezëri,
Dhe mbete në burg
Sërish mendove :
- Është burrë –
Ai që mposht tradhëti !

Kush të mbante aq të fortë
Kush ta rriste krenarinë
Kush të trokëllinte në Portë
Që e mbyllën, që e ndrynë ?

Një ndërgjegje prej poeti
Qysh i ri,
Një ndërgjege prej një trimi
Për liri,
Një ndërgjegje – si t’i them :
E Agimit !
Që dhe në burgje u priu ndjenjave
Të Çlirimit !


18 qershor 1990

DEL SULLTANË E QAFËS

( I kushtohet bijës së malësisë e cila
Më 1913, vrau nipin e kryekomitit të Brodit
i cili, me fallangën e tij vrastare vrau e shkretoi
shumë fshatra të shqiptarëve të Kërçovës )



Atë ditë të rëndë
Atë ditë plot gjak
Mikail përbindëshi
Hyri n’çdo konak !

Hyri vrau e preu
Pleq, gra e fëmijë!
E mallkonte fusha
Kur ngjitej në malësi !

Por, përbindësh Mikaili
N’galop turrte kalin
Pas i vinte çeta
Në Qafë hapin ndalin !

-Dil o Mazllam Qafa !
-Jam Mikail i Brodit !
-Kam për të të nënshtruar,
Në shekuj rod pas rodit !

Dhe rrethojnë Mazllamin
Nagantin në ballë !
Sulltana shqipe mali,
Cuca – del në shkallë !

-Mbahu babë Mazllam
O ti burrë malësie !
S’dijnë kaurrët e Brodit
Për zemër trimërie!

Nuk të le Sulltana
Gjakun unë ta marr,
Që ta ndjejnë kaurrët
Damarin shqiptar !

Dhe Sulltanë e Qafës
Hidhet shqipe mali,
Vret e pret kaurrë,
Ik e ik Mikaili !

Ndaj sa herë përbindshat
I turren Vatanit!
Del Sulltanë e Qafës –
Pret kokë të tiranit !

KANË FLIJUAR JETËN

(U kushtohet legjendarëve të Kërçovës
Që ranë heroikisht për Shqipërinë Etnike )

Ndër breza armiqve
U kalben gurmazët
Kur n’ Zabel Kuvendet
Mbajnë – Mefail Zajazët !

Njëri – sy shkëndijë
Mban shikim n’ Drenovë !
Tjetri nga Qelojca –
Hapin – në Kërçovë !

Pas tyre kaurrët
Vërdallë shkojnë rrëpinës,
Në komandim të Tempos
Vrapojnë bijtë e shkinës !

Por, thyhen e vdesin
Gjithkund nëpër shkurra !
Kur nga majë e Shqipes –
Dëgjojnë : Me dorë o burra !

Dhe prijnë Mefailët
Trimat zemër –guri,
U bëjnë ballë zaptuesve
Të mbrohet sinuri !

Shqipja e Skënderit
Valon tek Kalaja,
Dridhen bijtë e shkinës
Plasin ndër ograja !

Kërçova të robërohet !
Zajazi të shembet !
S”lejojnë Bijtë e Ballit
Syri kurrë s’u trembet !

Dhe hidhen në luftë
Kundër pansllavisë
Që coptonte kombin
Dhe trojet e Shqipërisë !

Dalin prapë nga shekujt
Dalin prapë jehonë !
Në Zabel mbajnë Kuvendin :
-At Dheun tonë mbrojmë !

Skenderbe - i Madhi,
I pamposhtur kurrë !
Mic Sokol – i vogëli
Digjet për Flamur !

Dhe luftëtarët e Ballit
Tek u rrijnë rrethuar !
-Jo ! Trimat nuk thyhen,
Jetën kanë flijuar !

Kanë flijuar jetën
T’u prijë për liri !
Ne nuk jemi sllavë,
Por, shqiptarë – Shqipëri !

ZAJAZ O ZAJAZ !

Si mali me borë
Qëndron madhështorë !

Emrin tënd të vjetër
E ruaj
Në zemrën time të re
Me plot kujtime të hidhura,
Zajaz o vatër e trimërisë,
Zajaz o emër i historisë !

Sa rrebeshe
Kanë rënë mbi ty
As dielli se di !

Sa herë hëna në mbrëmje
Ka lëshuar sytë
Nga maja e Shqipes
Flakë dhe tym të zi
Mbi ty ka parë,
Dhe ka fshehur fytyrën
Në mjegulla
Duke ikur tutje kah perëndimi !

Sa herë agimi
Ka lindur i buzëqeshur
Ka qarë pastaj qielli
Për trimat e vrarë
Për trimat e therur
E hedhur në bunarë !

E nënat, gratë, motrat,
E cucat ?
Jo!
S’kanë qarë kurrë
Sipas zakoni !
Hasmi s’ka parë lot
Nga trimëreshat !

Zajaz –
O postë e fundit
E letrave nga mërgimi,
Në Zabelin tënd
Kurrë s’kanë shterrë këngët
Dhe vallet –
Kurrë s’mbarojnë !

Ti në shekuj
Qëndron madhështorë –
Si mali me borë !

NË BAÇISHT – NDODH HISTORIA

( Një shekull dhunë për të harruar shqipen )

Ngriti shumë nene qeveria
Por n’Baçisht ndodh historia !
S’pyesin ç’thotë Kushtetuta
Që mbjell helm e shti tuta !

Thotë pushteti : Siç themi ne !
-Maqedonë jeni n’këtë dhe !
Përcaktime gligoroviane,
S’është shqipja gjuhë nëne !

Krehin fjalët doktorë, ministra!
E quajnë Drenovën ca herë Bistra !
Por n’Baçisht për bukë e ujë :
-Është tokë shqipe – kurrë e huaj!

Dhe n’mëngjes nisen trimat
Të shkruajnë vjershat të zgjojnë rimat,
Të mësojnë e të marrin dije
Për Gjuhë shqipe – gjuhë Perëndie !

Dhe kush guxon t’i prekë n’damarë
Të bëjnë pesë pare se janë shqiptarë
Dhe lindin me shqiponjë në zemër
Dhe nga të shkojnë e mbajnë një emër !

Ndaj mos lodheni se u zë mëzia!
Në Baçisht ndodh historia !
Këput prangat, këput zinxhirët,
Trashëgojnë gjuhën nga Ilirët !

Dialog me të dëbuarit nga Kosova 1998 – 1999!



KOSOVA LULEGJAKU I DHUNËS



Përmbajtja e lëndës



1. VELADONI I NËNSHTRIMIT!

2. FLAMURI I BARBARISË SËRBOSLLAVE

3. AMSHIMI I MALLIT, DHEMBJES!

4. KUR TË NDODHË ORËMIRA!

5. KOSOVA - LULEGJAKU I DHUNËS

6. KUSH DO TË FLASË PËR DREJTËSINË?!

7. PO I BIE ERA RETË E ZEZA

8. DIOPTRIA E PAMJEVE

9. BASTARDËT E PËRFUNDIM SHEKULLIT XX



Shkruan: *: Ferit RAMADANI *

Kërçovë, 14. XII. 2007



****



1. VELADONI I NËNSHTRIMIT!



Kohë kthesash!

Në stacionin e veprimeve doli koha e shthurrjeve. Rrënohet mirësia! Goditet ! Deri në ekstrem shtypet ringritja e saj! Modelet sërbosllaviste duan të mbijetojnë !Të shtypin! Të dhunojnë! Nënshtrojnë!

E për çka trumbetojnë paqëruajtësit?!

Për çka turfullojnë luftënxitësit?!

Po Kosova Lulegjaku i dhunës shekullore ?!!!

Procesi i demokracisë zhvillohet binarëve të standardit që sjell vdekje në sitinë! Fati i kohës matet me varre që hapen në seri! Në vazhdimësi ! E satanët mbajnë samite djallëzie! Në boshtin e kryqit të thyer endin veladonin e kobit, si t’ia shtijnë flakën Ballkanit. S’i t’i zhdukin nga jeta të gjithë ata që e duan lirinë ! Pavarësinë ! Si Kosova !

Po! Një shekull kob e mallkime mbi shqiptarët! Ka jehuar Ora e Zezë! Robëria! Ndarja! Përçarja!E megjithatë mbijetimi i qëndresës xixat e shpresës si sytha blerimi i rriti. Edhe në zjarr! Edhe në flakë! Edhe në burgje e mërgim. Dhe , ata u nisën ta kërkojnë të mbarën! Urtinë! Të drejtën ! Të vërtetën!

Nuk ishte punë e lehtë!Gjithë ajo ekstazë misteresh i endi udhëkryqeve të fatit që ua kishte rrëmbyer Kulti i Faraonit Sërboderr!

E pas tij pa u hamendur , me boshësi në veprime pranuan gradat në gjoks oborrtarët ligaqë! Për qyqari u shpallën shenjtorë! Dhe, aq duheshte për një lamsh që kishte nisur të ngatërrohej! Vetëm aq , për t’ia hapur derën katandisë! E pastaj? Deri në vetëflijim u përballën sërish shqiptarët për një botë të re! Për një jetë të lirë! Për një rregullim sipas modës botërore! Sipas Evropës! Amerikës !

Dhe u ngritën kornizat !Skemat e murtajës së Kaukazit u zbehën nga një dukje e re! Nga tjetërsimi i ri në përballje!Por s’u zhdukën shprehitë! Ato të krimit! Të barbarisë sërbiane! Dhe në tokën e Sfinksit sërish Gogoli u shpallë i parë! Rrëmbeu piramidën dhe nisi të veprojë! Gjithkah me një ngritje bizare për esakalim. Për tendencë konfliktesh. Për ndjenjë nënshtrimi fliste. Dhe buzëqeshte shpesh. Dhe, lëmonte këlyshët që i lëpiheshin për një copë kulaqi. I shkonin pas me bishtin kular dhe ia lëmonin! E ai pastaj i merrte pas. Ua varte përqafe torbën - diplomatike, e me ndermethanë, ua mbushte kokën me byk ! Dhe i turrte deri sa djerësinin për t’ia përligjur robërinë!

Eh! Ç’kohëra dolën në skenë!, do të thoshte Shekspiri. E do të shkruante aktet për dramën me përmbajtje ku degjeneron embrioni i një eufemizmi politik. Dramën mbi parlamentarët ligaqë të dekadës së fundit të Shekullit Burg! Dramën se si në prezencë të Botës, makineria e sërboderrave gjithkah përpiqet të nxierr e pastaj të veprojë sipas ligjeve që mbjellin vetëm vdekjen dhe vegjetojnë zezonën! Gjithkah nga e kanë shtri çizmen e robërisë! Dhe kryqin e thyer të derrave të kaukazit!

Jo! Jo! Jo! S’pajtohen të nënshkruajn për paqën!

Ne jemi sovranët!, çirren tiranët. Jemi shekullorë! Qyshkur e kemi pushtuar Piramidën Shtypëse! Dhe do t’i shtypim ballkanikët në emër të Svetisavës, dhe me bekimin e Boris Derr Jellcinit! Për Millosh Viq Derriqin! Të gjithë si ai e pas tij do të shkojmë!

Urraaa! U duartrokit turma e gjaksorve! Krimin përkrah!

Nëpër ditët e Apokalipsës kalon Kosova!

E përndjekura! E burgosura! E robëruara!

Sipas dëshirës së derrave të Sërbisë, vritet e pritet! Digjet e shkon flakë qysh nga dymbëdhjeta! Edhe më dyzetën u dogj dhe u shkrumua! Mbetën shqiptarët në Srem e Tivar! Në Goliotok e Gradishkë! Në Idrizovë!Kaptinë e veçantë e një drame ku dredhia e Budimir Lonçarëve e Llazarëve u hidhëte hi në sy botës, si barin kur ua hedh gomarëve! Dhe pëllisnin të madhe:

- Jemi të rrezikuar nga separatistët, irredentistët !

Për të heshti Bota ! Heshti edhe kur dekretuan ligjin e rendit! Ligjin e qetësisë! Ligjin e dajakut! Ligjin e taksave! Dekretuan ligjin për mbulesën e veprimeve të policëve!Vrasësit! Dekretuan vjedhësit! Të trashen! Të stërviten! Të godasin; Në emër të ligjit ! Në emër të Kushtetutës së kanibalëve të Sërbisë! Gjaksorëve!

Bota heshti! Se pa të udhës të dalin jashtë kornizave të sistemit shqiptarët! Se kushedi çka mund të bëjnë!Ashtu siç janë e përbrenda të kërkojnë hapësirë! Në atë Tabu të vazhdimësisë së sfidave! Aty ku sa herë Kryefaraoni i Moskës fërtizi dhe i bëri fërlik për drekë e për darkë! Si tashti që përpiqet për nipërit e stërvitur të Dedinjës t’ua thajë damarin e mushkëritë shqiptarëve. Frymëmarrjen t’ua farojë!

Deri kur njerëzimi do të vuaj ?

- Deri kur të përkrahet fara e derrit serbosllav!, than intermediatorët e Botës për murtajën e shekullit!

T’i bijmë e ta shporrim !

T’i bijmë!

Goditje dëgjohen! Digjen e vriten njerëz! Rrënohen shtëpi! Vargani i gjatë i shqiptarëve nëpër katandi !

Kanibalët sërb janë çmendur e s’u bie ndërmend për të nënshkruar paqën ! Bota për parime vepron! Me fazën e parë! Të dytë ! Të tretë! Dhe sërish mblidhet e kuvendon për shtegdalje! Për mirëkuptime! Për pajtime!

Me cilin doni pajtim?

- Mes shqiptarëve e sërboderrave! Të bashkëjetoni!

Mesazh që vjen e tingëllon si vdekja vetë! Dhe sërish del i heshtur e kthehet jehonë:

-Mosni! Mosni!

Pak gjak e plagë kemi derdhur ne shqiptarët?

Pak rrënime e dëbime!

Nuk ju shohin sytë!

Nuk u kanë dëgjuar veshët?

Me gjarpërin nuk jetohet! Me ugurzinjt e njerëzimit!

Vetëm ne shqiptarët e dijmë kush janë gjaksorët!

Në emër të paqës, të mirësisë, të urtësisë shtypni në kokë këta djaj...! Nëse e doni lirinë! Nëse e doni pavarësinë...!



2 . FLAMURI I BARBARISË SËRBOSLLAVE



Në përmasën e shëmtisë valon flamuri i barbarisë Sërbosllave!

Flaka , tymi, zjarri e kanë kapluar Kosovën!

Në prak të shekullit të ri!

Ashtu siç i gjeti ky shekull , i la të nëpërkëmbur shqiptarët! Nga robëria, në robëri! Me flamurin e barbarisë u bëhet nënshtrimi!

E Bota?

E përgjumur një shekull qëndroi duke dëgjuar grahmat e shqiptarëve! I pa si enden nëpër shtigje për kafshatën e bukës! Për kulmin e shtëpisë! I ndoqi kur u zgjuan jehonë për Atdhe dhe Flamur! Saherë që dolën nga Baushtellët e Evropës ! Nga restoranët e Amerikës! Atje ku i kishte katandisur fatkeqësia dhe i kishte pritur fati. Dhe kaluan! Ashtu siç dijnë të kalojnë të nëpërkëmburit nga Atdheu që me punë e me djersë, me mall e dashuri , krijuan nderin! Mirënjohjen!

Ndërsa, kanibalët sërboderra me dhelpëri deshën të përfitojnë!

Ashtu siç përfituan më dymbëdhjetën!

Më dyzet e pesën…! Me kolonat e shqiptarëve që shkuan në Srem dhe nuk u kthyen nga barbaria!

Me kolonën e Tivarit që u skuq nga gjaku i luftëtarëve të vrarë me tradhëti!

Dhe me shumë procese të montuara që Bota as i kuptoi se çka janë, e përse bëhen ! Se derrat e sëbosllavisë flisnin me dhelpëri! Dhe vepronin si gjarprinjt duke kafshuar e duke fshehur gjurmët !

- Ne vuajmë nga shqiptarët! flisnin Budimirët, Andriqët, Vllashkaliqët, Joviqët...!

Të mallkuarit! I prodhonin shpifjet për ta ndërsyer kundër shqiptarëve gjithë diplomacinë! Edhe sot në sy të botës përpiqen të dalin shenjtorë! Dhe shajnë e mallkojnë Amerikën, Anglinë, Gjermaninë...Dhe shajnë e mallkojnë Nato-n për fashizëm! Fashistët e përjetshëm ! Pas bilancit të një tragjedie me përmasa të katastrofës njerëzore e materiale! Pas absurdit të shkrumit dhe hirit! Pas gjithë dekadës së nëtëdhjetës ! Kohës së Apokalipsës! Megjithatë zë egërsire mbetën ! Kanibalët!

Për çka këmbëngulni ju kaurrët e sërbosllavisë!? Ju që deshët të nënshtroni sllovenët, kroatët, boshnjakët! Dhe tashti, mendoni se do të nënshtroni Kosovën! Shqiptarët! Ata që i gërryet deri në palcë duke i shfrytëzuar! Me ëndërrën e djepit sërbosllav! Mitin tuaj për të bërë krimin! Sofrën ku shtroni vdekjen dhe skamjen! Vendin ku ngritni deri në ekstrem flamurin e barbarisë për ta bërë nënshtrimin! Varrin masiv ku do të hyni e do të shfaroseni vetë !

Vallë! E kuptoni ju të verbuarit me gjak! Milosheviqistët! Sa të mjerë dilni dhe shfaroseni përditë! Edhe në betejat që bëni me djemtë e Kosovës! Ngërdhesheni dhe cofni në turfullimë! Edhe në syrin e botës ju kanibalët mbetët korba të zi! Ashtu siç duhej të ishit qyshkur! Ju fara e dreqit ! Ju bijtë e shkinave të shkërdhyera me derrat e Boris Jellcinëve të Kaukazit!

E përse nuk e kuptoni se flamurin e barbarisë më kot e valvitni! Nuk nënshtrohet Kosova nga flaka e zjarri! As nga dhuna! As nga burgosja ! Ajo për shqiptarët është djep i rritës! Plagët ia kanë shtuar dekadat e zhvillimit! Shekujt! Dhe përjetësinë, natyrisht! Duke kënduar e duke u përballë shqip! Si Adem Jashari, Fehmi Ladrovci, Komandant Kumanova,....! Prandaj është e kotë të përpiqeni!Ju s’e pushtoni dot! Vetëm kockat si kriminelë do t’u mbesin t’ua pëshurrin shekujt dhe brezat do t’u mallkojnë , për barbarinë që e bëni! Ju bijtë e shkinave të kurvës Sërbi! Të mallkuar qofsh deri në shfarosje!Se:

- Kosova përpara gjunjëzohet nga fjalët e urta dhe mirësia ! Kurrë nga praptitë!

Nga flamuri i barbarisë që ju përpiqeni duke u vënë zjarrin e flakën shtëpive, shkollave, xhamive...! Duke i vrarë pleqt e plakat! Gratë e fëmijtë!Ajo do të rilindet. Si feniksi! Dhe me krahët e shqipes do të pushtojë lartësitë e lavdisë! Lavdinë heroike të viganëve që kurrë s’iu kursyen për lirinë ! Kurrë s’iu nënshtruan!

Bota nuk është e përgjumur! Ajo është zgjuar dhe sot ka dalë në krahë të shqiptarëve! Për çdo orë e çast përballet me djajt e shtrigës sërbe ! Këlyshët e bushtrës së tërbuar! Që vrasin poetët, shkrimtarët, politikanët ! Që djegin e mbyllin institucionet e dritës dhe të diturisë! Rrënojnë qenësinë e një populli për ta mbjellë farën e gogolëve! Të kukudhëve ! Të ganecëve sërbosllavë! E megjithatë shkret e lënë dhe do t’u mbesë Sërbia!

Krrokamat e qyqes t’u ndjehet në çdo prak ! Se mbollën vdekjen! Rrëmbyen lumturinë e popujve!Dhe valavitën flamurin e barbarisë! Gjaksorët!



3. AMSHIMI I MALLIT, DHEMBJES!



Pamjen e një agonie ia pashë në fytyrë!

Dhe në trupin e moçëm të burrit shtatëdekadash!

Dhe gjendjen shpirtërore të përtharë nga qëndresa! Prandaj iu afrova t’ia zbërthej agsholin e zemrës për t’ia kuptuar domethëniet! Për t’ia ndier rrëfimin që vinte erë baroti e flake nga shkrumi i Kosovës!

- Mixho ! Tungjatjeta!

-Tungjatjeta! Ma ktheu Skender Canhasi i Gjakovës!

Mu bë se u derdh Ereniku dhe Çabrati nëpër shpirtin tim , sapo më shikoi me sy!

Diku në thellësinë e heshtjes apo pritës lexova dhembjen, mallin! Në heshtjen e burrit derdhej gjithë përballja me shpresën e Lindditës! Asaj që e merr nga vaja e parë e deri në vdekje shqiptarin për Kosovën - Zog i qiellit, që ia këndoi Din Mehmeti! Bashkëvendasi i mixhës Skender! Dhe, përkujtimin për Të mixhoku e nis me lotët si kokërra rrushi! Me rrokullisjen nga sytë si shkëmbinjt e rrokullisur në humnerë!

- Jeta e tillë nuk ka kuptim! Absurdi ka mbuluar Kosovën! Gjakatarët e Sërbisë! Ata që kthejnë në shkrum e hi blerimin e rritës! Ata që kanë vra këngët dhe kanë veshur me të zeza bardhësinë!

Skender Canhasi heshti!

Kushedi ku i rrotulloi mendimet diku thellë nëpër dekadat që kaloi. Ndoshta kujtoi Ganimeten, Abedinin! Ndoshta...! Megjithatë Gjakova në sfond ia shtoi rrudhat në ballë. Dhe ai lëshoi një Ah! Ku i kishte përmasat ajo grahmë! Ku i kishte kuptimet nuk e dija. Dhe prisja zërin e tij për t’i rënë në fund akordit të mendimeve!

- Këtu jam me trup! I tëri! Në Kërçovë, kam pasur pritë të mirë! Vëllazërore! Megjithatë!Nuk mundem ta shpreh atë që ma thotë zemra! Se m’është ndrydhur! Më ka mbetur peng nëpër mall! E më digjet flakë! E më shkon zjarr! Kosova po digjet nga barbarët!

-Megjithatë është në prak të lirisë!, ia ktheva.

Mixha Skender Canhasi e thithi thellë - thellë cigaren! Në alveolën e pamjeve i doli qëndresa! Altari i dimensionit për flijim! Dhe, nëpër frymëzime zgjati periudhën e rrëfimit:

- Po! Kosova është në prak! Dhe do ta fitojë lirinë! Se ajo i ka djemt që ia mbrojnë vatanin! Çlirimtarët e saj! Ashtu siç i kishte poetët që ia falën këngët më të bukura të qëndresës! Të dashurisë! Të shpresës! Ashtu i ka të diturit, politikanët, shkencëtarët! Dhe fëmijët që ëndërrojnë për bangat e klasës! Për shkollat! Për dritën dhe diturinë!

Kosova i ka edhe luftëtarët që dijnë të përballen me Bajlozët e zi të Sërbisë!

Me kaurrët e bushtrës shkinë Sërbisë që ha një shekull nga gjaku e djersa e Kosovës! Dhe tashti rrënon me dorën e zezë! Me shpirtin kriminel të gjaksorëve! Po! Ajo shtrigë e vjetër e Ballkanit qyshkur na ka rënë më qafë! Dhe me tradhëti e dhelpëri të shumta ka dashur të na nënshtrojë! Megjithatë është mashtruar! S’do t’i dalë pazari në hesape! Edhepse na ka detyruar të katandisemi! Ajo nuk na ka thyer! Jemi më të fortë! Kemi më shumë shpresë se kurrë! Pranë fitores jemi!

Mixha Skender Canhasi i Gjakovës ma shtërngoi dorën në ndarje ! Mu bë se dekori i pamjeve për këngën e gjatë të lirisë kthehej në amshim me mall e dhembje!

Lumi i gjatë i të ikurve nga Kosova shndërrohej në det! Të gjithë me një zë ! Me një dëshirë! Me një qëndrim: Nuk vdes kurrë Kosova - zog i qiellit...!



4. KUR TË NDODHË ORËMIRA!



Në orëligën e katandive me orbitën e tmerrit u nis ta braktisë Prishtinën Nezaqete Saliu!

Dy yllkat e dritës që mësuan të bëlbëzojnë për Kosovën i vu barrë në prehër! Ashtu si nëna që di dhe do t’i mbrojë nga e keqja fëmijtë! Dhe u shkëput nga vatani! Nga sofra e agimeve. Nga tryeza ku Astriti shkruante rrëfimet për Koha sot! Dhe merrte nga një rrudhë në trup e nga një thinjë në kokë! Për t’ia sjellë lirinë Kosovës!

Nga t’i drejtonte ordinatat e shprishura nga flaka e tmerri. Ku të projektonte pikëqëndrimet ajo!

- Jemi ne moj motër ia kthyen njëzëri në Zajaz! Dhe ia hapën derën e mikpritjes! Bukë e kripë e zemër ! , do të ketë i thanë ! E pastaj u ulën për të thurrë ëndërrën e lirisë!

Në ditarin e lajmeve paralajmërimi:

- Për gjak e plagë të reja! Për zjarr e flakë ! Për shkrum!

- Për vrasje masive të shqiptarëve kërcëllonte dhëmbët shkina Sërbi! Dhe ndërseu këlyshët e hakërritur mbi luftëtarët e lirisë! Mbi ata që ktheheshin jehonë përballjesh ! Mbi ata që aureola e shenjtërisë ua fali mburojën. E si zu as plumbi! As topi. Nuk i dogji zjarri e flaka!

Megjithatë këlyshët e shkinës Sërbi turfullonin! Dhe vrisnin pleq e plaka! Gra e fëmijë!

-Ne do të ndahemi!, vendosi Astriti. Shko e m’i streho voglushët! Se unë nuk e lëshoj prakun e shtëpisë!

- Nuk e di në ishin fjalët tunxh që i dëgjova! bëlbëzoj Nezaqetja sikur ishte jerm. E pastaj vazhdoj :

- Megjithatë varganit të gjatë të refugjatëve iu bashkova! Orëligës t’i shmangem me fëmijtë. Dhe tashti rri e paltoj ditët e ankthit këtu! Me një përkujdesje përzemërsie! Kafshatën e bukës bashkë e ndajmë! Edhe ankthin! Edhe mallin! Megjithatë, një gjë në optikën e dritës më verbon! Dhe s’di kur do ta mbërrijë ta shoh njëherë Kosovën e lirë! Prishtinën! Varganin e gjatë të studentëve që hyjnë e dalin në prak të fakulteteve! Atje ku opti nurëbardhë iu shtua Kosovës. Nga mendjendriturit, shkencëtarët, politikanët, shkrimtarët, poetët, gazetarët! Nga luftëtarët e lirisë që kthehen në rrëfime biblike! Dhe s’kursejnë gjak e jetë për Kosovën e lirë!

Atëherë, kur çizmja e zullandve barbarë të shkojë në theqafje, do të kisha dashur ta shoh Kosovën që e kam në parzmë.

Dhe malli, dashuria për të më shkrumos!

Dhe, dhembja më shtohet saherë që dëgjoj dhe shoh rrënimet !

Nuk e di se kur, por, patjetër do të ndodhë orëmira! Atëherë, do të kthehemi përnjëçast! Se më të dashur se Kosovën nuk kemi!

Ajo heshti!

Se ku i treti mendimet! Vetëm zëri i voglushëve vinte e shfaqej si ylli i agimit për ta sjellë dritën në mëngjes! Dhe përshëndetnin me dorë nga qielli, ku uturimat e aeroplanëve të Natos atë çast dëgjoheshin! Nga rrezet e shpresës kërkuan shpëtim!

Kur të ndodhë orëmira sa më parë do të nisem për në Kosovë! Vetëm në Prishtinë e ndjejë erën e lirisë, më oshtinin domethëniet .

Lutje apo shpresa ishin nuk e di! Megjithatë e di se orëmira do të ndodhë...!Me këngë lirie të shërohen plagët...!



5. KOSOVA - LULEGJAKU I DHUNËS



Përderisa jam këtu, në këto banga të kësaj shkolle, dhe bashkë me vëllezërit dhe motrat shqiptare vijoj në mësime, për orë e çast mendja më ik atje tek Kosova - Lulegjaku i dhunës!

Ëndërroj të kthehem e ta nisim bashkë me ata që sot janë në katandi, dhe Këngën e Lirisë ta thurrim për plagët, shkrumin, hirin. Ta nisim për gjakun e derdhur të legjendarëve trima! E t’ua thurrim kurorat e lavdisë!, tha Edona Demaj nxënëse e vitit të dytë nga Prishtina e që vijonte në gjimnazin e Kërçovës!

Për çfarë momentesh mund të flasish?, e pyeta derisa ajo rikthente buzëqeshjen për t’i mbuluar dallgët e tmerrit!

Megjithatë, si mjegulla që i bie një majëmali, diçka i ra në fytyrë. Nuri iu kthye në diçka të papërshkruar.Në diafilmin e një kohe makabër ! Por, nuk u ligështua cuca e Kosovës, siç i thoshin shoqet e veta të klasës dhe ia ngjisnin dorën përkrahu duke i bërë shoqëri.

- Unë mund të flas për shumë gjëra xhaxha! Megjithat Kosova nuk rrëfehet vetëm me ato që mund t’ua shpaloj unë! Ashtu siç nuk e pushtojnë dot bisharët! Edhe unë s’mundem të flas për të gjitha! Vetëm një gjë e di! Ajo është historia jonë që do t’u flasë shekujve si u kthye në lulegjak dhune! Se barbarët e shkinës Sërbi ia ngulfatën frymëmarrjen! Duan ta përmbysin! Ta shkretojnë! Për të e kam shkruar hartimin e parë në klasë dhe mund ta lexoni!

Ajo hapi çantën me shpejtësi.Ma dha fletoren e hartimit dhe heshti ashtu siç dijnë të rrijnë mendueshëm shenjtoret! Se fliste vetë tema që Edona Demaj e kishte mbarshtruar kështu:

“Xhaxha! Përderisa ti rri e sogjon duke e vënë në shënjestër armikun, unë jam duke e shkruar hartimin për Kosovën - lulegjaku i dhunës! Kam shumë për të shkruar!

Vetëm për dhembjen dhe mallin nuk flas!

Se i kam shokët dhe shoqet e klasës aq të dashur e kam frigë se i lëndoj. Megjithat, ata kanë shumë kureshtje! Me dhembje e trishtim dëgjojnë e shohin skenat e tmerrit! Dhe duan të dijnë më shumë! E më pyesin!

Po si mund t’u flas unë xhaxha për të gjitha ato!

Për dëbimin nga vatrat me dhunë? E për djegien e shtëpive! Për vrasjen e burgosjen e shumë njerëzve! Për vajin e voglushëve!Për lotët e nënave?!

E si mund t’u flas për librat e djegur të Kosovës. Për këngët e ndrydhura! Për ëndërrat e gjakosura!

Xhaxha! Unë u flas për shpresën se do të bëhet mirë!

Dhe u them se Ju jeni ata që do të na e falni!

Atë çast, e ndiej se u shpërthen diçka nga shpirti. U vezullon fytyra! E me sy të zgudulluar presin t’ua rrëfej tregimin për qëndresën! Për atë që baca Adem Jashari në përballje e bëri. Dhe u nis vargani i gjatë për Kushtrimin e Lirisë, në përballje me xhelatët ! Me kanibalët e këtij shekulli! Me barbarët!

Xhaxha! Përderisa ndodhem këtu dhe shkruaj hartimin për Kosovën - lulegjakun e dhunës, më beso se më kthehet fuqia!

Edhe besimi, se liria do të vijë!

Prandaj, nëse me dhunë na përzunë bisharët, ne do të kthehemi më të fortë. Me lulet e lirisë dhe me librat e shkruar për lavdinë e legjendarëve!

Atëherë do të jemi bashkë ! Do të jemi të lirë! Dhe do t’i ftojmë të kalojmë çaste gëzimi të gjithë ata që na përkrahën!

Plagët Kosovës do t’ia shërojmë...!”

Kushedi se ku më tretën mendimet ! M’u bë se atë çast lexova Kur’anin e shpresës...!



6. KUSH DO TË FLASË PËR DREJTËSINË?!



Derisa vargani i gjatë i të dëbuarve pritnin në kufi, dhe lajmet paralajmëronin gjak e plagë të reja Qëndresa Konxheli la për një çast lapsin dhe fletoren më një anë dhe u kthye në heshtje!

Nuk kishte shumë kohë se kishte ardhur dhe ishte vendosur në Greshnicë të Komunës së Zajazit!

Kishte shumë të rrëfente për pritjen e për bujarinë. Për vendosjen në klasën e parë të gjimnazit ku do të vijonte mësimet. Për orarin se si do të udhëtonte dymbëdhjetëkilometra çdo ditë!

Por, Qëndresa, sado e kthyer drejtë një ardhmërie, nuk pajtohej dot me të gjitha ato! Ndërmend i shkonin kujtimet. Vargani i gjatë i një fëmijërie të kaluar në Banesat e larta të Prishtinës ku jetonte edhe xhaxhai Bajram Këlmendi.

- Sa herë e kam përshëndetur atë xhaxha! Sa i dashur që ishte! Nuk e di se si mund të bindem pa mos e përkujtuar njeriun që ndante drejtësinë! Qysh kur isha e vogël dëgjova nga fëmijët e lagjës, por edhe nga prindërit se ai di t’i mbrojë të gjithë ata që i burgosin! Dhe del fitimtar kundër të gjithë prokurorëve!

Tashti, kur rri e kaloj ditët këtu në Greshnicë, dhe rikujtoj çastet kur Kosova digjet në zjarr! Goditet me tanke e topat të Sërbisë them:

- Kush do t’ia mbrojë drejtësinë ma mirë se xhaxhai Bajram që u ndamë pa u përshëndetur ! E tashti kur ai ra për tokën e Kosovës, për të drejtat e saj , kam frigë se pa të Kosova është e ligështueme!

Atëherë më flisni për rrugdaljen Qëndresa? , i thash.

Ajo është nisur! Nuk ka të ndalur. Xhaxha Bajram na mësoi të mos i frigohemi kurrë rrugës që na shpie tek e vërteta. Tek e drejta. Se ajo vonohet nganjëherë por kurrë nuk harrohet. Nuk nënshtrohet. Prandaj, kam bindjen e plotë se ne do të fitojmë! Edhe Bota e përkrah rrugën tonë që shpie nëpër gjemba deri tek rruga e shtruar me blerimin e pavarësisë! Ashtu siç ngritet lavdia e xhaxhait Bajram! Ashtu siç kthehet përjetësia e shtetësisë së Kosovës! E ligjeve që xhaxhai thirrej për të drejtën e pavarësisë! Dhe i frigonte xhelatët e Sërbisë sa herë që u fliste për...

Qëndresa Konxheli heshti!

Me një brengë apo me një dhembje përfundoi pikëçuditsjen e fjalisë që fliste për domethënien e shtetësisë së Kosovës. Për Kodin e përkryer të përballjeve - avokatin Bajram! Me burrin që mbronte Kosovën nga nenet, alinetë, pikat e dhunës sërbosllave. Nga krimet ! Nga burgjet! Nga përndjekjet! Barbaritë! Për të, ai , thellë në ndjenjën e voglushes Qëndresa kishte hyrë!

Vallë! Në cilën kaptinë të njerëzimit ka mundur të shkruhet ky akt i kësaj barbarie. E si mund të shlyhen gjithë ato përjetime makabre nga bota e përgjakur e Kosovës. Nga analet e ditarit të Kosovës në batërdi!

Jo!, pëshpërita. Nuk e di në klitha apo! Vetëm më kujtohet se Qëndresa Konxheli në horizont kërkonte shtigjet e bardhësisë! Tek cili ylber qëndronin gjithë ato margaritarë që do t’i dilnin mburojë Kosovës?

Ka të drejtë voglushja ! Kush do të flasë për drejtësinë !?

Ajo uli sytë në rreshtat e shkruar të fletores!Kushedi se çka deshi të shkruaj në ditarin e ngjarjeve! Kaptinës së zezë të orëligës i trokiste mallkimi! Për kurorën e lavdisë në mileniumin e ri do të thurreshin vargjet për bacën Bajram! Për atë që sa herë e kishte përshëndetur Qëndresa Konxheli në hyrjedalje të Banesës, në Prishtinë , sa herë që ai shkonte ose vinte i buzëqeshur përse kishte mbrojtur Kosovën dhe bijtë e saj...!



7. PO I BIE ERA RETË E ZEZA



Në çaste të lemerisë diçka më shkonte vërdallë në mendime! Mbase frymëzimi për ta shkruar një skicë apo për ta bërë një autoportret! E për çka të bëja makiazhin e asaj dukje?, pëshpërita.

Për pritjen! Po! Pritjen në ankth!, mu përgjigj nga brendia e unit tim diçka.

Heshta për të përcjellur paralajmërimet.

Vargani i gjatë i të dëbuarve të ndalur në kufi!

Tek guri i ndarjes!

Rrinte e kërleshej vdekja!

Nga njëra anë dhuna e kaurrëve të shkinës Sërbi ma përkujtonin këngën “Po i bie era retë e zeza”. Nga ana tjetër kërlesheshin kipcët - bisharë të mirësisë!

Anëtarët e shoqatave bëmirëse nëpër gjithë atë etje, nëpër atë bullarë që gulonte dhembje e plagë si pika vese dukeshin. Krahas atyre që deshën t’u dalin në krahë për t’ua flak një brengë e për t’ua shtuar një shpresë , orgjia e kipcave të kërleshur! Karakanxhollët! Cerberët ! Dilerët! Mafiozët!

Prisnin të përfitojnë nga tragjedia!

Disa me telefonë duke komunikuar dikah.

Disa duke krehur balluket e duke shtërnguar kravatat!

Disa...!

Dhe zëri i brendisë sime që s’dëgjohej! Me zjarr e llavë vullkani! Me mall e me dhembje ngritej me ankth në pritje !

Me shikimin e madh drejt turmës së shkundur nga vatrat! Me shkrumin e dashurisë dhe barrën e dhembjes. Me plagët!

Në gjithë sfondin e zezonës kishin sjellur Kosovën e përgjakur. Shekulloren - emblemë qëndrese!

Edhe njëherë mes luetjeve e përgjërimit ! Mes vdekjes hodha sytë ta shoh motërzezën , mbesat, nipat, të mbetur majëmaleve të LLapit e Gollakut!

Qyshkur ua thurra uratët për dasma!

E megjithat ua dëgjova klithmat se ndrydheshin nga bisharët e Sërbisë!

Ajo shtrigë e keqe e ligësisë, i mbuloj me thinja e rrudha në trup që nga djepi kur dilnin e nisnin të hapërojnë!

Megjithat:- Jemi të fortë më përgjigjeshin! Do ta mundim pushtuesin!

Qyshkur i mësoi jeta të mblidheshin në sofrën e shtruar e ta bënin drekën dhe darkën me nga një copë bukë të lyer me lang!

Se drekën dhe darkën e ruanin për ditën kur t’u trokiste në derë babai i mbërthyer me pranga robërie në kazamatet e Sërbisë!

Dhe daja që rrallë u shkonte t’ua shkruaj hartimin për Kosovën e lirë! Se sytë e bisharëve përgjonin! Ata ndarjen deshën ta krijojnë!

E tashti, në stacionin e pritjes dal e hedh shikimet! Dhe shoh se në turma tmerri e malli Kosova bartet ! Kosova dëbohet!

Jo! më oshëtiu nga brendia një zë! Kosova sot shtrihet përmasave të Botës! Le ta shikojnë të përgjumurit Shekullin burg! Sa agime kaluan në sofrën e shtruar të robërisë! Në ferrin e Dantes! Aty ku përbluhen shenjtorët e dalin fitimtarë djajt! Ata që pijnë gjak të pafajshmish! Ata që ndrydhin lirinë! Ata që shkrumojnë tokën dhe rrezet e diellit i ndalin mbi të , të mos bijnë! Ata që kërleshen dhe qeshin për shprazjen e saj!

Në grykë një lamsh më shtërngonte! Nuk e di si ta shprazja gjithë vrerin që më shkonte vullkan! E si të derdhej llavë e zjarrt e fjalve! E shfrimit!

Bushtra Sërbi i mbolli gjithë të këqiat!, pëshpërita!

Dhe drejtova sytë drejtë atij deti të dëbuar.

Njëmijë varianta për absurdin thurreshin dhe shthurreshin! Vetëm kaptina e re e shpresave e hapte dritën e qëndresës!

Nëse nuk i takoj dot në këtë urragan, në Kosovën e lire, rrënjët do t’u blerojnë thash, duke e shkruar autoportretin tim që i ngjante Sizifit në përballjet e jetës, me zjarr malli për lirinë...!



8. DIOPTRIA E PAMJEVE



Është skena ku del në përmasë katandia! Aktorët përballen me vdekjen! Dhe me lindjen përnjëherë! Vetëm për një qëllim: Kosova e pavarur!

Oshëtima! Rënkime! Uri ! Plagë e dhembje për këtë akt makabër të këtij ngashërimi! Janë në prak gjithë përfundimet! Edhe ata që vulosin jetën me vdekje shkojnë me një jehonë :Roftë Kosova!

Edhe ata që lindin, vijnë dhe, e nisin vajën për : Rroftë Kosova!

Megjithatë, kardinalët e robërisë as vdesin për Kosovën , as qajnë për të!

Ata kanë lindur e janë rritur si rriqërat! Duke ia pi gjakun asaj! Dhe tashti përpiqen ta shkrumojnë!

Në sfondin e dioptrisë së pamjeve dalin dehjet! Marramendjet! Ekstazat! Me një fjalë , eklipsi i përçudnimeve derdhet për shtresën e vrerit! Dhe për terrin ! Shtrigat janë verbuar nga krimi.As dijnë për mirësinë, as dijnë për dëshirat. Për statujën e tmerrit dhe për heshtjen akull bëjnë kataraktet e gjakut. Varret!

Kush depërton në atë vullkan tmerri! Atje ku vdesin aktorët e skena mbushet me gjamë!Vetëm përbindshat, ata xhelatë të këtij shekulli janë ogurzitë që luten për këtë pamje. Dhe krijojnë rrethanat për ta përmbyllur gjithë skenën .Dëshmitarët e dëshirave për vdekje. Dhe për shfarosje! Kanë mbetur meit e si korba të zinj kërleshen! Kërleshen nga vaji i foshnjës që lind në qiellin e hapur!

Ja u shtua edhe një hero! Për aq sa do të marrë frymë ai ne do të mbesim pa frymëmarrje! Pa dritë e pa ditë!, pëshpërisin kardinalët! Dhe shtojnë shtypjen bizarët ! Dinsëzët e Sërbisë. Keopsat e shekullit burg!

Megjithatë, në atë vullkan mjerimi rritet e shtohet qëndresa! Përmbysen gjithë mbretëritë! Vdesin e mbesin pa data kanibalët e shkinës Sërbi.Bashkë me kurrosllavë të tjerë! Me ata që dijnë kërbaçin ta drejtojnë mbi shqiptarët sa herë që ndërsehen nga sërbët! Dhe s’kujtohen se e humbin kuptimin!E shtrydhin ëndërrën e vrarë në krahët e ylberit!

Sa shtrenjt do t’u koshtojë loja makabër. Edhe bota ekstreme! Në epigrafin e ngritjeve s’mund të pranohen dy kute qëndrimi! Njëri për dashurinë! Tjetri për urrejtjen! Ashtu nuk kthehen buzëqeshjet! As nuk shtrohet sofra e agimit të zbrazur!

Rrugë pa fund! Sa herë që matesh ta përkufizosh del e hapet horizonti! Del në shesh e panjohura! Portretizohet e njohura. Dhe rrijnë përballë njëratjetrës! Kush do të dominojë!

Sikur t’mi kuptoje gjithë vuajtjet ! Gjithë dhembjet! Gjithë plagët! Edhe për lindjet, Edhe për vdekjet! Edhe për këngët! Edhe për vajet!

Lindita ime - Kosovë! Ti jeton në mua! Ashtu siç jetojnë Sijamezët!

Është diçka e padukshme që s’më le të hiqem prej teje! Dhe dua të kallem në blerimin tënd të shkrumuar!Tani e tutje si besoj as vdekjes! Se ajo nuk i rrëzon kështjellat e ngritura të dashurisë! Të gjakut e të gjuhës!

Demonët e ferrit të shkinës Sërbi më kot bëjnë eksperimente të marra me krime e barbari! Mbi përmasën tënde sërish do të përndizet dashuria për t’i pagëzuar stinët! Dhe vitet në trajtën e shquar do të përlindin ngritjet! Për këngët e blerimit tënd Kosovë në dioptrinë e pamjeve ngrit dolli Lind dita! Ekstaza e shpresës për vrullin! Për mallin...!



9. BASTARDËT E PËRFUNDIM SHEKULLIT XX



Rrëfimi për zvarritjen dhe origjinën e tyre është kaptinë zezone. Ngado u shkoli këmba dhe ngado e lëshuan duhmën kutërbuan barbarinë! Qysh nga fillimi e deri në përfundimshekullin XX bisharët për gjak e për plagë, për dhunë e për tmerr kanë shikuar si ta pushtojnë horizontin shqiptar!

Ja! Shpirti xhelat i tyre në dioptrinë e pamjeve. Për skenat makabre kanë ngritur dorën e krimit! Dhe kanë lëshuar krrokamat se ëndërrojnë për djepin e rritës! Janë po ata bisharë si në mesjetë! Vetëm me djallëzi mashtruan një shekull Botën! Dhe nëpërkëmbën vlerat e njerëzimit!

Në përfundimshekullin XX paralajmërojnë absurdin!

Golgotën kanë prodhim final. Aktin e krimit deri në ekstrem e shfrytëzojnë. Mekanizëm nënshtrimi! Vrasin! Djegin! Shkrumojnë! Ata nuk kanë as mëshirë as kufi në barbari. Dhunojnë mizorët! Shtrydhin e shuajnë shpresat e rritës! Pjella e mallkuar e gjakut që ndërzehen me derra! Dhe, rriten si gjarprinj pa ndjenja! Pa besë!

Edhe në ndërrimin e motmoteve, edhe nëpër stinë kaurrët kutërbojnë! Për kafshime nëpërkash kanë lindur qyshkur u krijuan në shpellat e Kaukazit! Prandaj iu vërsulën Ballkanit për ta kthyer historinë e zhvillimit në lamsh! Lamsh ku ngatërrohen linjat e nuk dihet kush të shpie në cak. Ashtu siç nuk kanë cak variantat e hipokrizisë ! Të gogolëve të këtij përfundimshekulli që dijnë të buzëqeshin edhe kur të kërcnojnë! Të atyre që pas fjalëve ndryshe veprojnë! Të pabesëve!

E Kosova ?! Kosova është caku i qëllimeve për ta ngulur flamurin e barbarisë!

Një shekull dhunë e terror! Një shekull perandori gjaksorësh! Deshën t’ia ndryshojnë reliefin! Klimën! Hidrografinë! Të krijojnë hibridët e shartuar në trungun e saj !Ajo të prodhonte llojin e krijesave mumje! Të atyre që dijnë të përkulen! Që dijnë të përshtaten! Dhe të dalin prej saj sipas projekteve të shkruara në kabinetët e gjaksorëve!

Megjithatë! Kosova madhështore qëndron! Me gjithë vullkanet e zjarrit! Me gurrat e zeza të përndjekjeve! Nëpër flakën e barbarisë ngritet për domethënien! Kurrë më shumë se tashti se ka pasur atë pamje! Vërtet klima e saj është unikate! Edhe në rrebesh ringjallet! Ndërsa lumenjt e gjakut edhe kur buçasin për pikëllimet, edhe kur gurgullojnë nga plagët, thurrin ëndërrat e mbijetimit!

Edhe në ditët e dëbimit shqiptarët në Kosovë mendojnë të kthehen! Në prakun e shkrumuar! Në vatrat që i grabisin xhelatët! Aty ku duan ta mbjellin me djaj të shkinës Sërbi. Me xhuxhët karpatianë që pasqyrojnë vetëm kob. Bashkë me të gjithë ata kanibalë të tjerë që u ecin sipas urdhërit dhe projektojnë ridëbime. Vetëm për një qëllim! Si ta shtrijnë gjithë kurmin e tyre ortodoks mbi trupin e Arbërisë! Për ta ngritur flamurin e kryqit të kaurrisë në trojet e Kosovës.

E shqiptarët ?!! Patjetër do të kthehen Aty ku besa dhe prita bëhen shqiptarisht! Dhe mbrohen për një domethënie: “Mos me u korit para mikut, mos me u thye para armikut”!

Bastardët e këtij përfundimshekulli e kanë të qartë! Edhepse turfullojnë e vrasin mizorët! Edhepse hapin varre në seri! Ashtu do t’i hapin me dorën e vet varret e përjetshme të vetvetes e do t’ua pëshurrin e mallkojnë brezat për barbari...!

PIRGU I DHEMBJES
(Roman)
Botim privat
Bashkëshortes Alies dhe
binjakut tim të parë Sadikut,
që befasisht m’i vodhi vdekja
në qershor të vitit 1995!...
Autori FERIT RAMADANI


PJESA E PARË

Prologu:GOFI I PËRKUJTIMIT
Natë e gjatë!Errësirë!Thellësia se ku i kishte
rrënjët s'ia masja dot.I vetmuar zhytesha në atë det
mendimesh që herë-herë dilte si vezullim e pastaj më
rrokulliste në greminë për të lëshuar klithma që më
gërrynin në shpirtë!E si të mos klithja kur ndieva
rrënimin,gjamën,pikëllimin!
Me një fjalë rreth meje hidhte valle misteri.Ashtu
i mbetur në udhëkryq të jetës qëndrova pa
krahë!Cung pa blerim e rritë!Pa shpresë.E,nga të
nisja për të kthyer buzëqeshjet,dëfrimet,gëzimet...?
Jeta qenka dhembje!,-thash dhe rrotullova sytë
në të katër qoshet e dhomës.Çka mu desh ai shikim
në ato katër pika atë çast nuk di?Çfarë horizontesh
m'u shfaqën në atë përmasë ku verbësia përditë më
lëshonte velin makabër!E unë presbit i përplasur në
syenë,përdridhem si karrem, e sakaq syngjia më
ngulet në brendinë e unit për t'më kthyer sylynjarët e
lotëve!
Burri s'loton!,- m'u bë një zë në atë heshtje të
asaj nate të gjatë!
Po!Nëse s'ka kujtime që i shfaqen, ai shtrihet të
bëjë sefanë!E unë?Si të bëhem aq totolesh për të
kaluar varganet e lartë të gofeve që në binarët e
jetës vunë tragë?!Jo!Jo!Pëshpërita!Nuk hedh dot
toze mbi ta kurrë,sikur ta ktheja vetveten në vigan!
Çfarë retushimi më duhet të bëj për të krijuar
pozicionin?Me cilën potirë ta pijë atë gllënkë gëzimi
që më është tretur?
Në grykë një lamsh i madh më mblidhej e s'e
kapërdija dot.Po.I mbërthyer me vetmi e me rrënim
qëndrova si peshku në potiskë.Dhe përpëlitesha e
përpëlitesha.Ashtu i pikëlluar rrotullova mendimet
ngado.Vetëm zezona e natës me heshtjen e saj më
shpiente në atë të kaluar ku plëngu i zjarrtë m'i
copëtonte pleurat e mushkërive.Paraliza e hapit tim
nuk ishte parandjenjë që të shfaqet në frymëzime.Ajo
kishte bërë vend në merdiane e në paralele të jetës
dhe pirgu i dhembjes mbulonte shpresat për
dashurinë e perënduar.Dashurinë e varrosur!Sa
thellë ishte rrokullisur gëzimi!Ishte rrënuar në
pafundësi .Me çfarë themelesh ta ndërtoja kalanë e
durimit për ta mbajtur atë piramidë shëmtie?!
Medet!,klitha.Ç'është kjo natë që vjen kaq befas
e më kthen pas shtatëmbëdhjetë vjetëve?E njëjta
datë dhe e njëjta ditë e enjte!Vetëm janari i
atëhershëm mbulonte çdo gjë me ngricë e me borë!E
ky një pupël borë s'e ka!
Përse?Çfarë randësie ka janari i para
shtatëmbëdhjetë vjetëve më pyeste uni im?
Ha-ha-ha!M'u bë se qesha kur matesha t'i
përgjigjem.Në të vërtetë mund të qeshja në atë vetmi
i mbërthyer me katandi?Jo!Kisha bërë:Oi,oi,oi!E
gjama e lëshuar krijonte përgjigjen për janarët.
Përpara shtatëmbëdhjetë vjetëve ai kishte
derdhur borën mbi gjithçka.Ortekët kishin mbuluar
rrugët.E dasmorët e mi me terplote patën hapur
shtigjet për ta sjellur nusen në gjerdek.Atë natë
janari kur jashtë ngrinte e bora krijonte ortekë, ajo
hyri në dhomë për të nisur motivet e muzës që dehej
nga buzëqeshja e për çdo gjë lumturia kthehej në
rrëmbim magjik të dashurisë!
E sonte?Nata ka pafundësi!E njëjta datë dhe e
njëjta ditë e enjte.Janari i butë,pa jugë e pa acar, hy
me rrapëllimë e turfullin në shpirt!Orteku i vuajtjes
ngritet për të ngrirë shkëndijat e shpresave.Bicet e
prapsisë më përplasin në vetmi.Sa afër e larg
kujtimeve qëndroj.
Kam pasur aq fat për t'u mbuluar me këtë
fatkeqësi!,- klitha.E duhej mbijetuar në jetë.Po!Pa
krahë e pa dashuri.Ashtu i mbetur cung si drunjtë e
djegur në vjeshtë e përpiqen të blerojnë pranverave!
Çfarë blerimi mund të ketë i përdjeguri?,-
rënkova.E bëtika e shqetësimeve qyshkur më kishte
përkulur e thyer.Ndieva pamundësi.Më erreshin sytë
e më këputej trupi.As hapat si bëja dot në rregull sa
herë që matesha të mbajë drejtpeshimin e
humbur.Ashtu i bëshnjakur kapërdiva vetminë e
verbësia e lotëve më rridhëte nga gropat e
syve.Megjithatë asgjë nuk ishte befasi!Kisha kaluar
gjysmë viti me këtë plagë të madhe e bedenin e
durimit e laja me balsam.Në atë rrokopujë
mendimesh ngritej binaja e gofit të përkujtimeve kur
hodha sytë mbi datën e kalendarit.Ishte po ajo
datë,po ajo ditë e muajit.Vetëm viti ishte ndërruar
shtatëmbëdhjetë herë duke derdhur ngricën mbi
gjithçka.E sonte s'kishte ngricë.As ortekë bore mbi
rrugë.Ajo trokëllinte në brendinë e unit tim.Krijonte
pikëllime,dhembje,vetmi!Ajo krijonte ortekë rrënimi!
Po!E enjtja e janarit përpara shtatëmbëdhjetë
vjetëve.E njëjta ditë.Bitevi e njëjta ditë,datë e muaj
ngriteshin t'më oshtinë në jetë.T'më bitisnin me
pikëllimin e madh kur hodha vërdallë shikimet.E
rreth meje vetëm vetmi.Ora trokëllinte pa ndalur
duke hedhur si bitërrat - jetën time!Numëronte
frymëmarrjet atë çast.
Le të trokasë!Le të trokasë deri në frymëmarrjen
time të fundit!Vetëm ajo do ta ndiejë se si i kapërdijë
brushtullat e pikëllimit.Vetëm ajo do ta dijë çka
është fonema e mbetur për të ngritur gogoshat e
zverdhur të rritës.Asgjë nuk i mbeti dukjes sime për
ta flakur atë jemeni që më mbuloi nga koka deri në
themër.Është veladon i kobit ajo apo velloja që më
ra befas mbi kokë?!E si t'i bëj dot hapat unë rrozgu
përpara kohe?Qysh atë ditë qershori kur vdekja vuri
kthetrat mbi dashurinë dhe pushtoi ime shoqe Lijen
dhe binjakun tim sy zi Dikun!Qysh atë ditë syri i
hergelës filloj t' më vështrojë në përpjesëtime për ta
hedhur plafin e për ta nisur oktapodin e jetës.E
ndieva se Olimpi i shqetësimeve ma sillte murtajën!
***
Maratona e pikëllimeve s'mbaronte me
varrimin.Filloj jeta tunxh!Vringëllima e kujtimeve
shpaloste magmën nga thellësia.Endesha me
heshtjen në gji, me plagomën në zemër.Vetmia
mbretëronte mbi datat e çastet e ikura të jetës.Më
shfaqeshin hijet e ngrira të buzëqeshjeve.Zëri i tyre
më oshëtinte sa herë që desha të dal në log:
Hej!Nuk është gofi i përkujtimit takim me nusen
në gjerdek!As lureku që e mbajte në dorë për t'ia
falur gjumin e rehatinë duke e pahitur për ta bërë
burrë!,-më oshëtiu zëri i unit tim.
Ashtu i gërryer rikujtova ditët e takimit që iknin
e iknin për të mbetur larg.Si data dhe dita e enjte e
janarit përpara shtatëmbëdhjetë vjetëve, e që befas
takoheshin në kalendar.Vetëm gëzimi nuk ishte
ai.Pothuajse nuk kishte fare gëzim në atë përmasë
rrënimi.Hëpërhë nxora nga valixheja kornizat e
fotografive.Aty qëndronin bashkë nënë e bir!Me
vështrim nga ardhmëria.I shpalosa për një çast për
t'i ngjeshur në ballin e murit.Me ta të përmbushja
zbrazëtinë.Me ta të kaloja vetminë.
Por,ato nuk flasin!Ashtu tek qëndrojnë të
heshtura më ndezin vullkanin e mallit për të
klithur.Sa herë që ndalem e pëshpëris pranë tyre:
Vallë!Ishe ti ajo që hyre përpara
shtatëmbëdhjetë vjetëve në gjerdek?Ti më fale
gjithçka?Po!Dhe të fala gjithçka!E pastaj i rritëm
fëmijët duke ëndërruar ardhmërinë e lumtur.E fjalët
që m'i thoshe më oshëtijnë:Binjakët me binjake do t'i
martojmë!E tashti,rikujtoj ato ditë që m'u kthyen në
njolla të zeza prej nga lind koka e nëpërkës e më
kafshon.Dhe rri përpara jush me peshën tunxh të
jetës duke paluar datat,ditët,pikëllimet,vetminë.Si
sonte kur gofi i përkujtimit më ndez!
Mos më lini t'i takoj këto net kaq të gjata.Këtë
errësirë të vështirë!Mos më lini se zjarri i dhembjes
do t'më asgjësojë e s'do të kem fuqi për t'ua puthur
bebëzat e syve!,- klitha.
Ajo heshtëte.Heshtëte!Binjaku im Diku i
qëndronte pranë .Në asnjë çast nuk lëvizëte.
Përkujtova viset nga rendëte e rendëte.Përkujtova
buzëqeshjet!Përkujtova zërin e tij.E nata e gjatë
shtrihej në pafundësi...!
Lart në dhomë flenin duke ëndërruar katër
jetimat e mi kur magma e gofi i përkujtimit më
zgjonin vullkane për të kapërdi përmasën e rrënimit.
Unë presbit i përplasur në syenë ,përdridhem si
karrem e sakaq syngjia më ngulet në brendinë e unit
për t'më kthyer sylynjarët e lotëve...!
I.
Në mendje çdo gjë më sillej vërdallë!Ndarja nga
ime shoqe Lija e binjaku im Diku më rrënonte
përjetë.Ku ta gjeja atë forcë magjike për
shpresat?Çdo gjë më venitej në shpirt!
Rrënimi i gëzimit përmbyllej nga buzëmbrëmja
sfinks!Në skaj të Kodrës Ftohtësinë prisnin dy varre
të hapur të rrëmbejnë dy jetë!Dhe hidhej jemenia e
zezë mbi ne të gjallët e mbetur pa dritë.Çfarë
bardhësie do të kishte ndër ditë,stinë e vite pas këtij
rrënimi?Merimanga vdekje vu rrjetin për të kthyer
pelim e verbësi!
Më rrokulliseshin në mendje takimet, gëzimet,
buzëqeshjet,ledhatimet.Gjithë ajo dashuri! Dhe befas
qëndronte ndarja me atë allagja ftohtësie kur
preheshin nënë e bir në qetësi pa mirëmëngjes, pa
rritë!
-Çfarë frymëzimesh për këngët dhe motivet e
elegjisë do të zgjateshin në atë kaptinë prapësie?

Tinëzisht na ndanë e tashti mbetëm
pa mirëmëngjes,pa rritë!
Ti në varreza me binjakun e parë prehesh
Unë me sugarin - përbijë shëmtitë!
Ishin vargjet që më rikujtonin Andonin që
këndonte Vajet duke mbajtur në prehër Stefanin e
tij,e turma e njerëzve mblidhej nga të katër anët e
qytetit K.Tok me ata të Llagut bëhej më e
madhe.Mbanin kokën varur e të përlotur qëndronin
mbi blerimin e livadhit ku ngritej shtëpia e mbuluar
në zi!
Gjashtëmbëdhjetë vjet unë e ime shoqe Lija
ndamë nga kafshata e bukës e nga lumturia e jetës
për t'u mbledhur me fëmijët, e, për të gëzuar jetën e
zymtë e të rëndë që ua ndrydhi qysh herët nënës e
babait tim!Sa herë kishte dëgjuar krrokamën e korbit
ajo çati ku përshkuan jetën ata!E kënga e korbit për
kob kishte ndjellë murtajën që nuk lejonte gjallërinë
për të lindur agimet e stinëve.Vallja e dryrit të zi
ishte shfaqur katër herë rresht për ta mbyllur atë
derë.Pikërisht kur babai e nëna patën bërë plane për
dasmën e synetisë,vdekja ua rrëmbeu djemtë!
Nuk besonte asnjë se pas asaj prapsie në atë
shtëpi vallja e dasmave do të hidhej.Në atë rrugë të
zgripceve ecnin të katandisur të dy burrë e grua,për
të hapur një shteg.E lindja ime erdhi si jehonë e
mbarë.Shpresa e madhe për këngët sërish e rrëmbeu
nënën Xife të mbetur katër herë me duar në gji...!
***
Kurora e bashkëshortësisë sime me Lijen ngritej
si feniks.Shtëpia ndjeu gjallëri e dera e saj e
hapur,mbushej plot zë e buzëqeshje fëmijësh.Barrën
e saj e mbanim ne bashkëshortët e ri që lidhëm
kurorë një ditë janari plot borë e acar.
-Ka nevojë për nuse kjo shtëpi!,- më oshëtinte
zëri i nënës.Trarët e saj pëlcitën nga vajtimet!Tashti
duhet fortuar me gëzime.E gëzimi ynë është ajo
bir.T'i presë agimet e t'i ngrysë ditët duke punuar për
këtë derë.Nuk e dua unë një nuse që del nga agimi
për të bërë punët e të tjerëve.Sa e pres atë ditë t' më
lindë nipër e mbesa.Atëherë të nisemi unë e Nexhi
asaj rrugës sonë!
Dhe rrugën që e mbante në mendje dhe e shfaqte
në kujtime ajo shpeshherë e theksonte:Nuk rrojmë
ne me hutat e bardha!
-Sa ta ketë shkruar zoti grua!,-ndërhynte
babai.As ma pak e as ma shumë nuk mundemi të
jetojmëE cilës rrugë të nisemi?,- e pyeste ai.Pastaj
me një buzëqeshje të ngrirë shtonte:Ndoshta për atë
të haxhit mendon?!
-Hm!Atë rrugë nuk mund ta bëjmë Nexh!Do ta
bënim sikur t'i kishim zogjtë e parë.Thonë ata
këndojnë në mëngjes.E mëngjesi jonë mbeti
muzg!Livadhit tonë përditë po i than blerimi!
-Do ta ujisim grua!,- i kthehej ai.Përndryshe nuk
bëjmë asgjë nga ajo Kodra Ftohtësinë ku na treten
djemtë!E nesërmja do përballuar me nipër e
mbesa!Jetë i thonë!
Çka shfaqnin e nga hidheshin me bisedat nëna e
babai,çdoherë kuptova misterin.Po!Misterin e jetës
që i pat përshkuar nëpër birën e gjilpërës.Ashtu edhe
nëna thoshte sa herë që hynte në bisedë dhe dridhëte
penjtë e saj.Babai ndizëte cigaren.Sa herë që i dilnin
rrudhat në ballë e kaplonte mërzia.Lëshonte
shtëllungat e tymit nga duhani kaçak.Dhe tretej ndër
mendime.
-Mos e pi këtë helm!,- i thoshte nëna dhe
teshëtinte.Edhe ne na helmon, dhe vetveten!
-Jo!,-ia kthente ai.Helmi vetëm me helm
shërohet.
Në atë katandi jetësore të dy burrë e grua
mbijetonin me punë.As dita e nata nuk i ndalnin.As
era e shiu s'i pengonin.As vjeshta e dimëri s'i
frigonin!
-E patëm jetën e rëndë bir!,- më thoshte shpesh
herë nëna.Po!Me plagë e me rrënime.Por, deshëm të
të rrisim,ndaj nuk dorëzoheshim.E tashti?Na lë
takati për orë e çast.Vitet e prapsisë së madhe nuk na
dalin nga zemra!Na krijojnë jehonë krrokame e
shkrumi bir.E ty të bëmë burrë.Edhe me shkollë.E
tashti nuk duam të ecish rrugëve të gabimeve!
-Të rinjtë rrëmbehen ndonjëherë nënë!,-i
buzëqesha asaj.
-Është kohë e kthesave bir!Bëre e u praptove në
martesë kurrë në jetë nuk drejtohesh!E nëna di t'i
mbajë frenjtë e saj!
-Frerin që duhet ta mbajë unë?,-ia ktheva.
-Po bir!Tek ai shtrembohet çdo gjë!Tek ai lidhet
ardhmëria.Aty ngritet madhështia që duhet në jetë!
Çka është kjo dilemë mendova dhe më shfaqej
këmbëngulja e nënës dhe babait për martesën.Ditët
që i prisnin t'u hyjë nusja në shtëpi.Ditët me nipër e
mbesa...!
***
Atje në qytetin G.,ku unë ndoqa mësimet, sa
lehtë e me gëzim të rinjtë ia shpalosnin zemrën njëritjetrit!
Shkurt e troç:Të dua!E pastaj ,ktheheshin e
derdhnin lotët dhe vrerin e mbledhur.Po!Si
Henerieta!Tek rrinim një ditë në klasë dhe
bisedonim për gjithçka m'u lëvdua: - Valon,tashti e
kam gjetur tipin!,- tha.Dhe një vezullim gëzimi i
shkëlqeu në fytyrë.Dal çdo natë në xhiro e
gjithkah!,- tregonte ajo.E pastaj kaloi një kohë e ai
kishte tretur befas në kurbet.Vetëm me një fjalë
ndarjeje:Më fal!Unë jam i martuar...!
Dhe ajo zverdhej përditë.Rrinte e
brengosur.Shqetësohej për gjithçka.Ia plaste të
qarit.E në klasë ata që i lakmonin ia hudhnin
fjalët:Lulja e këputur nuk ka erë!
-Vallë!? Për këtë shqetësohen kaq shumë nëna e
babai mendova sa herë që ata më flisnin për
fejesën.Dhe heshtja më rrëmbente në krahët e saj.Se
ku më iknin mendimet nuk kuptoja dot!
-Përse po mendohesh?,- më pyeti nëna një ditë
kur përpiqesha të shkruaj një letër.Drejtoi sytë mbi
të kur e mora në dorë e qëndrova si i ngrirë.Ishte
hera e parë që shkrova diçka pa lidhje.Dhe rrinte ajo
letër pezull në mendime.Vetëm vargjet më shkonin
vërdallë kur e mblidhja shuk në dorë:
Balli jot prej hëne,
sytë e tu prej qielli,
ç'kanë në domethënjes'ua
di thellësinë...!
-Çka ke shkruar aty?,- më pyeti .Atë çast kujtova
se ajo m'i lexon mendimet.U skuqa në fytyrë.
-Asgjë!Ca shënime që nuk më hyjnë në punë!
Në prani të saj bëra copë-copë letrën.Tek u
derdhën pjesët e fjalët e shkruara dilnin mbi, ndieva
si mund të coptohej një zemër e rrëmbyer nga
dashuria.Rikujtova P s e n ë që e pata lexuar dhe
m'u bë se jam Gjon Zaveri vetë!
-Jam Sizifi!,- thash, dhe në atë mister rrënimi u
nisa me gurin e rëndë të vdekjes të bart plagët në
jetë!
Vargani i gjatë i mendimeve nuk prante.Hyrjedaljet
krijonin ditarin.Ngritej piramida e rrënimit
mbi gjithçka. Përplasej lahuria e bardhë e
nusërisë.Në arkën e kujtimeve palohej.Tok me
këmishat e mbetura si krushq të ngrirë.E pantollonat
e Dikut!Fanellat?Këpucët që i mbathi dy
herë!Qëndrojnë të paluara e presin në vetmi!
Vallë! Ç'është kjo pritje e rëndë.Pirgu i
dhembjes rreshtonte në faturë çastet, pikëllimet...!
Pamjet e jetimave që rrinin në pritje e mendime.Dhe
përditë nga një rrudhë e hidhnin në trup.Në
pafundësi katandia lëshonte domethënjet.Me jemeni
të trashë mbulonte dukjet.Buzëqeshjet! Mbi këngët e
ardhmërisë krijonte plagë.Dhe ngritej zezona për të
rikapituluar gjendjen e bardhësisë.Në bilancin e
shpresave s'kishte rreze.Përmbyllej nga thyerjet
pasqyra e rrënimeve!
Është vallja e jetës kjo!,- pëshpërita.Herë hyn e
herë del në kthesat e saj.Në labirinthe.Kështu zgjatet
hallka e pikëllimeve.Kështu lidhet nyja e durimeve!
Xixa e shpresës kurrë s'guxon të shuhet!Jeta e
tillë është bir!Jeta!,- zëri i nënës më oshëtiu.
Desha të klith atë çast.Njëmijë pyetje më shkonin
vërdallë.As pseja nuk kishte domethënje.Me çka të
mbaronte ai vargan shqetësimesh që herë-herë hynte
në udhëkryqe për t'u përmbyllur në pirg.Ca herë
dilte në horizonte ku tallazi i vërshimave të
përflakte.E si njihte plagët.As dhembjet.E kurrë
përkuljet!
Nuk jam unë ai vigani i legjendave!As Gjergji që
mundi plagët për të dalë në log.Qyshkur mbeta pa
taban qëndrese.Me sytë e përlotur të nënës krijova
durimin.As këngë për vëllezërit nuk nisa kurrë.E
kurrë s'i takova në përmasë të kësaj bote.Se ata
treten në varre të Kodrës Ftohtësinë!E unë qyshkur
jam mësuar ta kapërdijë kafshatën e durimit!Se
babai ndiente lodhje nga jeta.E s'dilte kurrë
kryelartë në pazar.As qoshin në konakun e burrave
se zinte!Megjithatë hudutet i kishte.Dhe fliste për to!
-Biro!Rrugët e jetës kurrë nuk janë të
rrafshuara!E hapin mbi to mos e hidh aq lehtë!Se
pastaj rrokullisesh në greminë!
Dhe heshtja i binte mbi rrudhat e ballit.Mbi
krahët e lodhur të tij varej kafshata e shtëpisë.Rrinte
hapur dera për të pritur miq.E fjalët me kripë
bëheshin në takime.
-Përse s'ia pashë buzëqeshjen njëherë?
-Se plaga e zemrës s'ia lë!
-Aq kohë e mban në shtërngim?
-Kurrë s'ia ftoh vullkanet!
-E kandilat e zjarrit i rrijnë kallë?
-Deri në rrahjen e fundit të zemrës!
-E pastaj do t'i pushojnë?
-Kur t'u shkojë pranë meteorëve!
-Atje në lartësi?
-Tek Kodra Ftohtësinë!Nën hijen e asaj dardhës!
Mos jam dallash e flas jerm thash atëherë kur
monologut i përgjigjej uni im.Dhe hodha sytë
matanë dritares për të pa dritën e bardhë.Në lartësi
të qiellit grumbulli i errët i mjegullave rrinte i
kërleshur.Pamja e tillë krijonte vrazhdësi!
-E shirat, erërat do t'i godasin!Ditët e dimrit me
ftohtësi.Do të dergjen nën borën e bardhë.E pastaj
bari i pranverës do t'i blerojë...!
Parandieva si zbret gjithë ai tërbim i vdekjes mbi
damarin e gëzimit! Kot u përpoqa ta kap atë fije të
ngatërruar të lamshit jetë!Vetëm atë çast e ndieva
botëkuptimin.Përse edhe Lija ime e dashur me
ndjenjë të hollë prekshmërie gjithmonë i
buzëqeshte.Dhe heshtëte!Heshtëte!E heshtja e tillë
më kujtonte ardhjen e festave,datave,ditëve që do të
më ndiznin atë gofin e përkujtimit.
-Vdekja të mirit i merr!,- pëshpërita,dhe hëpërhë
mora lapsin të shkruaj kujtimet,,gëzimet,lumturitë që
përmbylleshin në pirgun e dhembjes!

II.
Ditët ndërronin pamjen.Në mëngjes kishte
mjegull e pastaj diell.Befas fillonte era e pastaj binte
shi.Por,jeta ishte e njëjta edhe nën dritën e neonëve
ku bëhej xhiro në shesh të qytetit P., që ne e quanim
Kryeqendër.Zgjateshin degët e shelgjeve pikëlluese
për të prekur zemrat e mbërthyera me
melankoli!Vetëm turmat e të rinjëve aty e gjenin
prehjen pavarsisht si ishte moti.
Mu kujtua "mirëmbrëma" e Mirandës atë
çast.Zëri i saj i butë e me shumë ëmbëlsi.Ktheva
kokën dhe pashë se qëndronte pranë.Çantën e varur
krahut e në dorë mbante një revistë.
-Sa herë i vërtita sytë rreth sheshit,por,nuk të
pashë dot!
-U vonova!,- tha duke zgjatur dorën.
-Jo!,- ia ktheva.Erdhe mu në kohën kur po
mendoja për ty.
Ajo buzëqeshi.Me hapa të qetë hymë në vargun e
gjatë të xhiros.Zgjatej ajo përmes sheshit të
Kryeqendrës dhe gumëzhima lëshonte tinguj të
padefinuar gëzimi.Çka mund të ndodhte në xhiro
duke ecur ngadalë-nadalë?
Bisedohej që nga fjala të dua, deri tek ajo s'të
dua!Bëhej fjalë për shkencë,për art dhe kulturë.Për
provime e për krijime.E mbi të gjitha bëhej pozë për
modë e për mirëqenje.Nganjëherë ajo i kalonte
caqet.Dhe shfaqej në binarë shundi,prostitucioni e
narkomania...!
Evropa qyshkur i ka lënë këto binarë!Vetëm tek
ne xhiroja bëhet në shesh të qytetit!,- pëshpërisja në
vedi, dhe befas shikova ca çifte që lëshonin radhët e
saj për të hy në ëmbëltoren Shota.
Nga radhët e atij vargani u ndamë tek kthina që
shpiente matanë Kodrës së Trimave,dhe drejtonim
hapat pa biseduar.Megjithatë ecnim krah për krah!
-E more vesh?,- më pyeti ajo.
-Çka?
-Ata të sigurimit,grupit i kanë rënë në gjurmë.E
tashti për festën e nëntorit do ta pengojnë Orën
Letrare!
-Ashtu?! Çka u pengon atyre?
Ajo vazhdonte të ecë e heshtur.Mu duk atë çast
se di e s'do të rrëfejë ma shumë.Tek hidhëte hapat e
nuk bisedonte një shqetësim e ndieva në
shpirt.Vrulli i nervozës më pushtonte në damarë.
-Ndalu Mirandë!,- i thash.
Ajo më shikoi në sy dhe ndaloi hapat.Një deng
flokësh i binin mbi sup duke ia mbuluar gjysmën e
fytyrës.Ngriti dorën për t'i larguar ,kur unë hidhja
mendimet mbi gjithçka.Dhe dengu i flokëve të saj
tek ia mbulonin fytyrën m'u duk hëpërhë si federata
e zezë që binte mbi trojet për t'ua rrëmbyer
bardhësinë dhe lirinë njerëzve që e ëndërronin atë.
-Eh!Ç'pamje shenjtërie do të ketë Atdheu!,-
pëshpërita.Ashtu e desha të pastër e të lirë si fytyra e
bardhë e Mirandës dhe shkëlqimi magjik i saj.Balli
ma shfaqte gjërësinë e Dardanisë.Në bebëza të syrit
vështroja Abdylin tek hidhëte mendimet mbi
pavarësinë.Dhe hunda e lëshuar si Gryka e
Kaçanikut që shpiente tutje-tutje në Kongres të
Manastirit.Atje ku shkronjat e shqipes morën vizë
për të shkruar lavdinë ndër brezëri.E Miranda
sonetin ua përkushtonte.
-Kanë kërkuar emrat e poetëve që do të lexojnë
punimet e tyre!,-tha ajo.
Semafori i udhëkryqit jepte sinjal për t'u ndalur
këmbësorët!Përballë Qendrës së studentëve dukej si
ai guri i ndarjes në Qafë Thanë.Si bardhësi qefini
hija e tij!Ashtu i mbetur gjithmonë në gjakim.Për të
parë drejtimet e për të hapur shtigjet e lirisë.
-Abidini!,-tha Miranda atë çast kur ai vinte drejt
nesh,me buzëqeshje në fytyrë e me krenari në
shpirt.
-Tungjatjeta poetët e rinj!Si jeni?,- pyeti ai.
-Tungjatjeta kritik i kanxhave të mprehta!,-ia
ktheu Miranda.
Ishte përshëndetja jonë vëllazërore që na sillëte
kënaqësi.Sa herë që mblidheshim për të dhënë
vështrime ai mbante qëndrim.Dhe hidhej në
domethënje imtësirash për të zbërthyer
misteret.Lustrave e mashtrimeve për t'u duk të
vërteta qyshkur ai u binte grusht.Dhe fitonte në
mendime e gjykime përherë duke u kthyer i dashur
për ne.
Tashti për çka do të përlahemi?,- i tha Miranda e
buzëqeshur.
-Si për herë ka për çka.E ne kritikët depërtojmë
në brendi thellësishë për të pa mos ketë edhe në vezë
ndonjë qime!Ja!U përgëzoj për shkrimet!I lexova sot
në revistë.Megjithatë...!
-Ha-ha-ha-!,- qeshi Miranda.E pastaj shtoi:
-Kishte lëshime por nuk kemi faj ne.Ata të
shtypshkronjës kishin lëshuar gabime.
-Ata!Ju!,- tha Abidini.Çdoherë ka arsye.Vetëm
shkrimi është si ai toborri i ushtarëve.Kur njëri del i
grisur,tjetri pa çorapë.Njëri rri pa pushkë e tjetri
jashtë rreshti.Dhe, sërish është toborr!Por, i
prishur.E ju poetët ua leni fajin të tjerëve që
gabojnëMendoni pastaj se asaj që i këndoni ashtu do
të vijë!
-Sëpaku le të jetë e kënduar !,- iu përgjigja.
-E kënduar e harruar i thonë!,- tha .Futi dorën në
xhep dhe nxori pakon e duhanit.
-Për ta shporrur mërzinë e për t'i ndjellë
frymëzimet!,- shtoi ai duke na shërbyer.
-Nuk e pi! ,- ia ktheu Miranda.
-Falemnderit Abe!,- i thash unë.
-Atëherë ulemi për të pi diçka!
U nisëm pas tij.Ai duke lëshuar shtëllungat e
tymit printe e ne i shkonim pas.Në restoranin
Rrugova u ulëm.Aty ku hynin e dilnin njerëz për çdo
çast për të gjetur prehje e qetësi.Stili i rregulluar me
dekore kombëtare të ndizëte ndjenjat për të
medituar.Rregullimi i karrigave,tavolinave!Madje
bardhësia e çarshafëve të jepte përshtypjen se kishte
pastërti.E kënga për dëshmorët t'i ndizëte damarët.
-Ku na tretën punët ?, - pyeti Abidini,kur
kamarieri ,një djalë i ri solli me shpejtësi pijet.
-Në dorë i kemi!,- ia ktheva.
-Pa frenj!,- buzëqeshi Miranda.
Ia shikova lotin që i shkëlqeu në sy.Buzëqeshja i
ngriu në buzë.Ajo nxori faculetën dhe e
fshiu.Abidini i tretur në mendime qëndroi për një
çast.
-Tamam Miranadë!,- ia ktheva.Pa frenj janë.Ata
nungojnë!Se koka s'ka!
-Ka të drejtë poeti kur klith për kokat!,-tha
Abidini.Vërtetë e fortë qenka toka që i mban!
Miranda uli kokën sikur diçka kërkonte.Flokët e
zeza mbuluan bardhësinë e çarshafit atë çast.M'u bë
se gëzimit dhe lumturisë iu vërsul zezona.
-Përse hesht Mirandë?,- e pyeti Abidini.Në atë
heshtje të saj shikova shqetësimet.Dhe mendova për
ditën e festës së nëntorit që vinte si kali i bardhë i
Skenderbeut e sillte lirinë.Troku i tij atë çast më
oshëtinte në kokë duke u përzier me tingujt e ëmbël
të çiftelisë dhe zërin e këngëtares.Befas një alarm u
ngatërrua në atë qetësi.
Patrullat e zbulimit filluan!,- pëshpërita e mendja
më shkoj tek ora letrare!
-Kanë kërkuar emrat e poetëve dhe punimet
ata...!?
Varianta e shprehjeve më shpiente gjithkah .
Hyrje-daljet e ideve përpëliteshin për të lind. Herëherë
ktheheshin në pëllumba kujtimesh për të nisur
gugatjet mbi çati . Shpërndaheshin buzëqeshjet . Në
vallen e rritës lartësoheshin domethëniet. Për
dasmën që vinte thurreshin këngë.
Binarët e jetës aktronin në agim.Zgjatej jehona e
mirësisë në damar.Për këngë kapitujt e lumturisë
shtronin pikëpamjet.Çfarë madhështie do të mbesë
në pritje të ardhmërisë?!
Ishin mendimet që herë më shkonin vërdallë e
herë më nisnin në shtigje të kërkimit.Për t'ia ngritur
atë nam më duhej djersë e punë.Dhe rendja nga
agmia pa e ndier kurrë lodhjen.
-Jam apo s'jam kërkimtar i fatit?,- pëshpërisja sa
herë që nisesha për të mbërri një cak.Atje ku argatët
e ditës bëheshin vështirë.Duke e shtrydhur këmishën
nga djersët e shtatit e mbrëmja në shekull më
zgjatej!
-Mos hy në brendi të atyre kujtimeve!,- më
oshëtinte uni im.Se heshtjes dhe durimit do t'ia
zverdhish domethënjen.
-Domethënjen?!Çfarë domethënje do të zverdhet
në kujtesë?Ajo që ndiqej nga lakuriqët e natës!Ajo
që pritej në pabesi!Dhe shtrydhëte damarët e zgjimit
për ta lënë në varrin e harresës dëshirën për
uratë?!Në thyqafje vafshin ato njolla shëmtie që
derdhën helm në rritë!Dhe kthyen krrokamaën në
këto vise të nëpërkëmbura për t'i nisur në katandinë
e gjatë!
-Mos! Mos!,- më oshëtinte zëri. Ti gjatë në
mendime rri. I dredh penjtë e jetës hollë e hollë!S'do
t'i kuptosh misteret asnjëherë!
-E di! E di!,- i përgjigjesha.Ata në kuzhinën e
prapsisë gatuhen.Dhe lyhen e ngjyhen të
shkëlqejnë.Me erë i spërkasin të kundërmojnë! Çfarë
pamje shenjtërie u japin ligësive! Anë e kënd i
nxjerrin për mashtrim . Në rrugët e ardhmërisë
krijojnë udhëkryqe . Ashtu rritën e shitojnë.E si t'i
buzëqesh asaj murtaje?!Ta bekoj nuk mundem
kurrë.As uratë nuk i jap për lajkat.Duhmën e saj e
urrej!Zëri i saj mbjell krrokamën!Brezëritë don t'i
shkretojë.
-Nuk rrënohet muri me këngë të zgjimeve.Në
gjumë të thellë e kanë vënë ndërgjegjen
këtu.Lakadredhat hidhen e përdridhen!
-Ndale jehonën e kësaj zezone!Mos m'i verbo
sytë me shëmti!Nuk më duhesh ti un i
hamendjeve!Përse më shtie në dymendësi?Unë s'jam
i prirur për këcime.E kulltukët qyshkur i kam
sharë!Me djersë e mundime kam larë
agimet.Këngëve gjak urate u fal!S'i nëpërkëmb hijet
e të vrarëve.Se gjaku i tyre më ec në damar!Edhepse
s'kanë nishan mbi varre, si diej mbi ne vezullojnë...!

III.
Festa e nëntorit ishte në prag. Ndërsa forcat e
sigurimit filluan t’i shkojnë vërdallë Qendrës së
Studentëve. Ç’do gjë mori pamjen e një egërsie tek
të shikonin fytyra xhandarësh e spiunësh. Kodoshët,
xhelatët e pabesë, hynin e dilnin duke u pispillosur.
Por, jeta normale vazhdonte në shpirtin dhe zemrën
e studentëve.
Me librat në dorë, që nga mëngjesi ata rendnin në
drejtime të caktuara. Shkonin në ligjërata fakulteteve.
Edhe në Biblotekë, ku ishte salla e
leximit. Në mensë e pastaj në xhiro. Ndiqnin
“Përmbytjen e madhe” që shfaqej në Teatër e rendi
për bileta ishte i gjatë! Pa fund. Megjithatë, prania e
tillë krijonte tmerr në sytë e turbulluar të njerëzve që
përpiqeshin të bëhen zagarë. Dhe, ata, herë të
buzëqeshur dy nga dy e herë të larë në djersë e me
dihatje ngjiteshin e hynin gjithkah për të parë se
ç’bëhet.
Klima e vrazhdësisë ndihej siç ndërronin
momentet e kohës në Kryeqendër. Ndaj secili
mbante dokumentat në xhepa për hir të kontrolleve
në hyrje-dalje të qytetit.
-Djalo!,- dëgjova një zë nga pas. Ktheva kokën
dhe pashë një të panjohur. Isha i lodhur nga
ligjëratat e gjata të Kërkimeve operacionale dhe
ashtu i uritur rendja t’i lë librat e fletoret për t’u
kthyer në mensë. Fytyra e vrenjtur e njeriut afrohej
drejt meje, tek e prisja.
-Urdhëroni! - i thash. - Ju duhem?
-Emrin?, - m’u drejtua më zë kërcënues. I buzëqesha
ngadalë dhe mendova: Ç’është ky njeri në
këtë kohë?
- Valon!, - iu përgjigja i qetë.
-Lejen e njohtimit?
-Përse?
-Si përse? - u trand ai. Ndërkohë dy policë me
uniformë shkonin vërdallë me sjellje mospërfillëse.
-Ja! Kjo është! E ndava lejen nga leja e banimit në
konvikt.
-E kjo tjetra, ç’është?
-Leja e banimit! Jam banor i këtij konvikti.
Ai vuri syzet në sy dhe u përpoq të lexojë.
- Mirë, kjo është shqip. Po kjo leje e shkruar
kështu mbarë e prapë?
-Ashtu i shkruajnë atje në qytetin K. Në qirilicë!
-More, ua shkërdhefsha qirilicën atyre!, -
murmuriti ai.
Heshta. Dhe, në vete mendova: Ç’është ky njeri
që më kërkon në këtë kohë dokumentet e pastaj s’i
pranon ligjet në të cilat thirret? Edhe pse qëllimi
dihej, heshta atë çast.
-Ju atje në qytetin K., ashtu i mbani dokumentet, e
këtu vini dhe kërkoni Republikën! ,- vazhdoi ai. Do
ta gjeni edhe atë, edhe atë!
-Të gjitha bëhen sipas mundësisë!, - i buzqesha
atij i qetë e me ton ironie. Ai zgudulloi sytë, duke
m’i shtrirë dokumentet. E në hyrje të konviktit hynë
edhe tre policë.
-Ja! Merri! - shtriu dorën personi. - Nëse na duhesh,
do të vijmë përsëri!, - tha.
U largova shpejt e shpejt duke u ngjitur katit të
dytë me një ndjenjë shkujdesie. Hapa derën e
dhomës, ku banoja dhe hyra. Lëshova librat mbi
tavolinë dhe pashë një letër të adresuar me emrin
tim. Ia njoha shkrimin pa e parë se kush e dërgon.
Ishte ajo Shpresa M. e shkollës së mesme
ekonomike në qytetin G. E hapa me kujdes dhe
lexova:
I nderuari Loni
Këtë letër ta shkruaj në momentin më pikëllues të
jetës sime. U bë një kohë e gjatë që s’jemi takuar e
diçka më shtyri që këtë letër të ta shkruaj. E do
edhe rasti të të them se jam prekur thellë. Vetmia
përditë e ma tepër më bëhet përbindësh i
tmerrshëm. Letrën që ma dërgove e lexova me
kujdes. Edhe poezinë: Vashës sime. Ua lexova edhe
shoqeve! E analizuam gjatë e pastaj heshtëm. Të ta
them të drejtën, kam një parandjenjë se jeta i ka
hipokrizitë e veta. Sa iu gëzova atij shkrimi, ma
tepër kam krijuar një dozë shqetsimesh. Këtu çdo
gjë tashti po hesht. S’kemi mundësi të organizojmë
asnjë orë letrare. Edhe Hana me Miradien më
than se ti mungon. Edhe unë e ndiej atë mungesë. I
kujtoj çastet kur shëtisnim gjelbrimit të kopshtit tek
" parashkollorja". E ti mund t'i kesh harruar çastet
e asaj lumturie. Dhe mund të kesh nisur aktivitete
të tjera në studime. Mendojmë ne shoqet e klasës së
tretë, kur të kryejmë këtu, t’u bashkohemi. Meqë të
thash se ndihem e pikëlluar, ta them se xhaxhait
edhe djali i vetëm Fisniku i vdiq! E ai tashti në
prag të gjashtëdhetave ka mbetur fillkat dhe po
përpiqet ta mbjellë një vreshtë!
-Përse po e mbjell këtë, o xhaxha? -e pyeta.
Më shikoi i befasuar. Pastaj me sy të përlotur nisi e
m’u afrua pranë.
- Ndalu këtu, mbesa ime!, - më tha. - E di se ti po
ndjek mësimet. E di se më kupton drejt, siç më ke
kuptuar deri tashti, që po më bën shoqëri pa m’u
ndarë. E di se shumë herët ta vrau bardhësinë e
jetës vdekja e bijve të mi e tashti shkon mbuluar në
të zi. Edhe unë i pata shpresat te Fisniku. Më jepte
gjallëri! E kishe edhe ti një krah të fortë si vëlla.
Por, jeta! Eh! Si qenka jeta!, - klithi ai. Pastaj
vazhdoi të më rrëfejë: - Jeta lidhet befasisht dhe
këputet tinëzisht! E tashti që çdo gjë ka kuptimin e
dhembjes, së paku më shkoi ndërmend të lidhem
edhe një herë me jetën. E vendosa ta mbjell këtë
pjergull! Dëshiroj të rritet e të rritet! Të rritet e të
bëjë kalavesh të ëmbël! E ata që do t’i marrin,duke
shijuar ëmbëlsinë e kokërrave, të ma zënë emrin. Të
thonë: Ja, këtë e mbolli ai që i rriti katër djem, e i
shkuan para kohe!
Zemra më ngashërente tek dëgjova fjalët e
xhaxhait. Dhe mendja më iku tek ti.Thash të ta
përshkruaj këtë rast e ti pastaj zgjëroje. Ti më
kupton, Loni! Unë po të rrëfej se përditë po ndjejë
zbrazëtirë në shpirt.Ma thotë mendja se lumturia
perëndon shumë herët!
Kthe në qytetin G., kur të vish në shtëpi. Dhe më
kërko të takohemi!Atëherë do të rrëfej përse më
pagëzuan me emrin Shpresa. E Hana,Dija e Vala
edhe qeshën,edhe u pikëlluan për emrin tënd. U
tregova fill e për pe si të kanë pagëzuar. U
tregova...! Pastaj u pikëlluan dhe heshtën,sikur
ranë meit!Ishte fati i nënës tënde që më dhembje të
thellë për bijtë mori guxim që ty të të shkollojë. E
tashti po të pret me muaj t’i kthehesh.Përpiqu dhe
shko ma shpesh, por, mos harro pa kthyer te
kopshti i"parashkollores"!
Mirupafshim! Me mall,S h p r e s a M....!
E ndjeva një peshë tunxhi në shpirt, kur
përfundova letrën. Çka s’parandieva nga shkrimi i
saj, që, duke dashur të m’i mbyll plagët, m’i hapte e
m’i linte thikat e ngulura në shpirt. Takimet, shëtitë,
mbrëmjet letrare. Pastaj rrugicat, kopshtet, dehjet
shpirtërore ngriteshin të ngrira. Vdekja e Fisnikut
dhe shamia e zezë e Shpresës ma errësonin jetën.
Përsëri nana ime duke pritur e vetmuar aty tek arra
përpara mullirit. Dhe ftesat eja, eja, eja!, gjarpinj, që
të kafshojnë mu në bebëza të syrit!
-Mirëdita! Më përshëndeti Shabani! Ai cimeri i
dhomës. As që e pata dëgjuar, kur kish hyrë brenda.
Në atë befasi s’di çka thash. E përshëndeta apo jo,
s’më kujtohet. Vetëm ai lexoi në rrudhat e ballit tim
ndjenjën e një shqetësimi.
-Prej nga këtë letër, Loni?
-Ma mirë të mos kish ardhur!,- ia ktheva me
rënkim. Me ka prekur thellë dhe ndiej në shpirt
pikëllim. Edhe Fisniku, ai kushëriri i Shpresa M., i
vetmi djalë i xhaxhait, paska vdekur!
Ai më shikoi me habi. E kuptova se ndjeu
dhembje. U afrua ngadalë dhe më tha: Duhet të
mbahet babai. Edhe Shpresa! E dhe ti, Loni! Ka
edhe ma keq! Ai heshti. Rrotullonte sytë, por edhe
mendimet dikah.
-Edhe ma keq, kur i katërti djalë të vdes e të lë për
të mbjellë pjergulla rrushi, që të të kujtojë pastaj
brezëria!,- ia përsërisja fragmentet e letrës. Ndërsa
nëpër trup më shkonin mornica, mornica!
-Po, Loni! Po! - tha preras Shabani. - Ka edhe ma
keq! Atje tek ne në Bllacë, po ta rrëfej një ndodhi.
Kur i bie serbi i parë fshatit dhe i pret të gjithë burrat
e tij! I hedh pastaj te një gropë e thellë në të dalë të
fshatit!Një ditë përpara vjehrri merr nusen e djalit
më një nip gjashtë muajsh dhe i dërgon tek farefisi i
saj! Pastaj, prit e prit ajo që të shkojnë e ta marrin.
Prit e prit. Dimri i madh e bora thonë deri në brez!
Një ditë befas trokit në shtëpinë e miqve vjehrra.
Ia hapin portën ata dhe e fusin brenda. Rend përpara
saj nusja dhe me pikëllim të thellë i thotë:
-Mirë se erdhe, vjehrra ime! Më duket se më
harruat! - shpreh hidhërimin e saj.
Plaka hesht. Ashtu e qetë qëndron për të pirë
kafen e miqve. E pastaj nisen. Nëpër atë borë të
madhe! Plaka para e nusja pas me djalin e vogël
Valmirin. Pa bërë asnjë fjalë, ec e ec. Në të hyrë të
fshatit atje te Gropa e të vrarëve, siç e pagëzojmë ne
tashti, vëren nusja një grumbull të madh qensh.
Herë-herë kuisin e mbyten. E njëri me një dorë
njeriu në gojë rend përpara tyre. Po! Dora e njeriut
me gishtin e madh të prerë.
-Nënë!, - klith nusja dhe diçka në zemër i therë!
- Ecim, bijë e nënës, ecim!
- Është dora e tim vjerri!,- klith ajo.
- Ecim. nuse, ecim!, - i jep zemër plaka. Pa ndalur
hapat deri në prag të shtëpisë. Pa bërë zë. Vetëm
atëherë ndalet, merr frymë thellë -thellë dhe lëshon
një rënkim.
-Nuse!, - i thotë me sy të përlotur, por me krenari
të pamposhtur. Na bie barra ne ta ringjallim këtë
fshat. Asnjë burrë të gjallë s’e kanë lënë. Edhe
fëmijët e djepit i kanë therur! Dhe nuset shtatzëna...
E qentë e fshatit hajnë kufomat e tyre!
Nusja lëshon një klithmë, duke shtrënguar në
gjoks Valmirin.
-Mbaju, të them!, - e urdhëroi plaka. Unë po
mbledh pak krande, se ky oxhak përsëri do të
tymojë!
- Dhe tashti, më beso, Loni, nga një xixë e asaj
është bërë një fshat i madh,Valmiri!, - përfundoi
Shabani rrëfimin.
S’dija as vetë përse po lotoja. Për letrën
rrënqethëse të Shpresës M., apo për rrëfimin e
Shabanit!?.
Rridhe përgjoj vetminë.Shtrihet ajo mbretëri e
shëmtuar mbi gjithçka.Më rrëmben me kthetrat
gjaksore të kërleshura.As frymëmarrjen s'e bëj dot.E
kurrë lirinë nuk e ndiej në damarë!
Çfarë heshtje e rëndë nga ajo brendi më
derdhet.Nata sfinks nuk ka mbarim.Filli i saj ka
hapur kaptinat për ta praptuar çdo rreze në
katandi.Dhe mbulon çatinë ku unë kërkoj prehje.E
tretem në ëndërrime për një takim.
Në çfarë ëndërrimesh m'u ngatërruan pamjet.
Vetveten s' di se ku më rri.Kush m'i vrau gëzimet e
më përflaku?Në gjuhë të bilbilave derdhi rrënim.E
ngecën fjalët e rrëfimeve për kulla lumturishë pa
çati!
Qëndroj meit si i ngrirë!Pa buzëqeshjet që më
ngecën.Atje ku nishani i zi ka ngritur kujtimet.Dhe
hidhet si hije rretherrotull!Sa herë i mas
domethënjet e saj përmbyset meraku në mera!Atje ku
tufa e kujtimeve rri e venitet.Për blerim të zverdhur
të pranverës.Dhe për aromën dehëse të mirësisë!
Ledhatimet që i kisha shprehi perënduan!As
udhembarë e nënës s'më nis në shtigje!Atje ku
ëndërrat më kaptuan më stolisën thinjat mbi
kokë.Për ditët që ua fala kurorën e mendimeve.Për
librin e vuajtjes ku fjalë mësova.Dhe darkën e
motmoteve e shtrova për durim!T'ia shkruaj
domethënjet prapësisë.E damarit të gurit t'ia zgjoj
qëndresën.Në shekuj të gjatë të jetojë...!
As babai nuk më pret në përqafime.T'ia sjell
përshëndetjet dhe uratat.E t'i këmbejmë shprehitë
për të fituar përvojën.Se jeta kishte nevojë për
qëndrime.E të shpiente gjithkah në hapsirë!
Në cilën portë të trokas?Cilën kaptinë të saj të
hap?Aty ku niset Aga Ymeri?!E gjerdeku pa
dhëndërr mbet!Të zverdhet gjelina në gjymtyrë e
pamje.Për ditë takimesh pret, ajo pret!
Të trokas në portën e pafundësisë së
ëndërrimit?!Aty ku ndjenja e mirësisë vritet nga
shëmtia.E niset babai bedel i vrarë!T'ia masë
kanxhat piratit kur zogut të shpirtit i ngul hanxharë!
Rri dhe përgjoj vetminë!Në vargan të gjatë
lëshohet zinxhiri.Përmbyll fate njerëzish në hallkë.E
mbushen sirtarët e zyrtarëve për të ndarë nga nënatnizamë...!
IV.
Një javë të tërë letra e Shpresa M. dhe rrëfimi i
Shabanit për Valmirin dhe Gropën e të vrarëve në
mendje me rrinte si gjamë!.
Oreksi i bukës më ra dhe në mensë të shpeshtën
ktheja pjatat pa ngrënë, tek vendi ku i priste për t’i
pastruar ajo çapkënja Nitë. Ajo ashtu e buzëqeshur
siç ishte mësuar të pozojë kur lash pjatat dhe desha
të ik, më tha: Hë, ty s 'të pëlqen? E kam vërejtur
rresht për ca ditë! Dhe qeshi me hi-hi-hi-të e saja
karakteristike.
-M'i ke lexuar brengat shpejt!, - i thash i buzëqeshur!
-Të kupton ty Nita në rrudhat e ballit dhe vetullat
e ngrysura. Mos u bëj merak. Je i ri dhe fatin që e
ke, s’e humb kurrë. E s’ta kam parë atë... vazhdonte
të më ngacmojë .
-Ke të drejtë, s’jam takuar këtë javë. I kanë dalë
punë në familje. Nuk është këtu.
-Prandaj edhe oreksi të ka ikur ty, hi-hi-hi!
Ia ktheva shpinën me një ditën e mirë dhe u
drejtova për të dalë nga kuzhina e mensës. Duke
bërë hapat përmes zhurmës që vinte nga kolegët e
koleget studentë, vrisja mendjen: Vërtet si s’u
takova kaq gjatë me Mirandën?. Ishte hera e parë që
një javë nga letra e Shpresës M., unë s’dola në xhiro.
Aq përvjedhurazi ikte koha dhe ftesa Kthe në qytetin
G., më oshëtinte.
Çdo t' më thotë?,- mendoja. Dhe, misteri i
mendimeve për Shpresa M. m’i ndizte ndjenjat e
mallit, edhe për nënën që në ndarje futi dorën e
majtë në brez. Dhe me të djathtën më përshëndeste,
duke qëndruar e ngrirë përpara oborrit të mullirit.
Ktheva kokën nga rruga dhe e pashë se ajo rrinte pa
lëvizur. Vallë? Është kthyer nga ai vend !,- mendova
atëherë kur udhëtarët ishin rreshtuar dhe hipnin në
autobus. Ia shtriva buletën konduktorit, që rrinte
përpara dhe kontrollonte.
-Biro, është ky vend im? - më pyeti një i
panjohur?
Mora buletën në dorë dhe i hodha një shikim.
Pastaj i bëra vend të ulet.Ai rënkoi. Rrudhat që i
shfaqeshin ballit, e thinjat mbi kokë thuajse ia kishin
ngarkuar pamjen me një të kaluar të rëndë. E tashti
po dëshmonin. Megjithatë, ai u ul dhe ashtu
ballëlartë tek autobusi rendte në të dalë të qytetit
sikur po kërkonte diçka.
S’di përse më bëhej tek lëshoheshim blerimit të
gjerë të fushës nga gjarpëronte shiriti i zi i asfaltit
sikur po hyja në oqean. Largimi nga Kryeqendra pa
u takuar me Mirandën, takimi me Shpresa M. pas një
tragjedie më kthenin e pastaj më futnin në dy botë të
kundërta. Sikur atë çast shkëputesha nga një
hapësirë e nga një lëvizje për t’u ndeshur me materie
të tjera në kohë të pakohë.
Absurd!,- thash! Unë në asnjë shpirt të asnjërës
s’kam hyrë! Të dyja i kam shoqe! E çka, nëse
s’takohemi apo takohemi. Një buzëqeshje spontane
me shpërthej padashur. Mu kujtua “parashkollorja”
që e thirrnim ne me Shpresa M. rrugicën në të dalë
të qytetit G. tek lagja e magjupëve. Asaj rrugice plot
e përplot baltë,të shkretë, pa njerëz! E ne një ditë,
tek deshëm të shëtisnim, i ramë trup.Ajo rrëshqiti!
Përpak desh ra. Më zuri për dore e unë u përpoqa ta
ndihmoj. Ishte befsia më e madhe ta prekësh aty, ku,
sa herë e shikoja,se ajo gufonte. U skuqëm të dy por
s’u hidhëruam. S’thamë në ndienim gjë! E tashti ajo
më thotë: "Te parashkollorja"?!
-Devër, devër! - klithi plaku.
Ktheva sytë nga ai! M’u bë se mi lexonte
mendimet. Heshta pas pak, duke menduar mos kisha
folur me zë.
- Ç’ka ndryshuar, o mixhë, më thuaj!.
- Kam e s’kam çka të të them!, u përgjigj ai. Jeta
të ngarkon me çdo gjë. Herë-herë ka kuptimin e një
blerimi e herë-herë të shkrumos! Në jetë të del çka
mos. Duhet ta provosh e ta durosh. Ajo të kërrus. I
shikon drunjt si qëndrojnë?
Hodha shikimin drejt trotuarit nga hynte autobusi.
Shelgjet pikëlluese me degë të varura gati për tokë.
- Ashtu e kanë rritën, mixhok!
- Si njerëzit, biro! Edhe ne qëndrojmë. E krahët na
i përkulin. I shikon duart. Hë! Mbajë përherë
përpjetë. Ato të lëvaren. Edhe koka. Ka njerëz të
ndryshëm në këtë dynja. Të shumtët janë si drunj që
vjeshtës ua ndezin barinjtë zjarrin. Dhe digjen në
palcë. E mbesin në pranverë të nxjerrin degë blerimi.
Bisedat e tij as që i kuptova tërësisht. Vetëm një
gjë kuptova. Një hall i madh i shtynte njerëzit të
endeshin. Edhe ne të dy në të njëjtën karrige të
autobusit ecnim. Na shtynin motivet të niseshim.
- Për ku po shkoni, mixho? Në miqësi, apo? -
renda të dij pastaj.
- Në dreq të zi, biro!,- ma ktheu me buzëqeshje të
ngrirë.
- U trazova? Më falni!, - i thash me ndjenjë
pendimi.
- Prej nga jeni? - më pyeti paspak.
- Nga qyteti K. Nga fshati Llag.
Ai sikur u përmend. Hapi sytë i befasuar.
Kushedi nga i rrotulloi mendimet. Lëvizi nga vendi
sikur diçka e shtyri. Dhe m’u kthye.
-Demek në jetë njerëzit edhe kështu takohen. Në
autobus. Eh! Ç’më ke kujtuar tashti, o bir. Kodrën
Ftohtësinë. Sa më ka marrë malli për Ndajnë udhat,
për Bokat, për Birat e dhelprës, për Tumën e
Lëndinat e Mëdha!. E pastaj për njerëzit. Posaçërisht
për xha Nezën. A është gjallë? Eh! Zëri i tij dhe
çiftelia!,- klithi ai.
- Po ju, mixhë, prej nga i dini gjithë këto? Xha
Neza, i ndjeri, ka ndërruar jetë përpara dhjetë
vjetësh! E kam timin, nga dajët.
Plaku rënkoi, sikur iu rrënua diçka. Pastaj me një
zë që nxirrte nga thellësia e zemrës, klithi: - Zoti ia
faltë xhenetin! Ishte burrë e gjysmë. Gjatë kohë ai
vend njeri të tillë s’do të lindë. Kanë ngelur dasmat
pa këngëtarin. Pa gëzime. Kanë mbetur këngët pa
zërin e ëmbël të tij e pa tingujt e kulluar të çiftelisë.
Kush do ta këndojë Hasimen, Beno Bajraktarin,
Tahir Pashën, Aga Imerin? Kush do t'ia thotë
Sulltanës, Kalosh Danit e Sadin Selmanit?...
- Keni të drejtë, mixho. Ka qenë i tillë, xha Neza?
E ju nga e njihni? Çka u lidhi me atë anë?
- Atëherë mirë o bir, por tashti që na la takati. E
punët pa takat po mëshilen. Ne e hapëm atë tunelin e
madh. Atë të gjatin. Dhe banonim te barakat e
Kodrës Ftohtësinë. E malli më ka marrë e s’kam
mundur të kthehem njëherë t’i vizitoj!
Mu kujtuan “loçkat”, siç i thirrnim ne atëherë.
Isha i vogël katër vjeç. E ata po punonin vërtet. Të
gjithë me shallin mbi kokë e me kësulën e bardhë. E
di që hynin e dilnin nëpër mëhallat tona. I prisnin
fshatarët. Edhe në shtëpinë tonë kishin ardhur ata. E
ky plak qenka njëri nga ata! ,-pëshpërita.
Autobusi kthente në hyrje të qytetit të parë. Duhej
edhe një orë deri në qytetin Sh. Plaku fërkonte ballin
dhe sytë me dorën e djathtë. Paspak m’u drejtua:
-Biro! Në qytetin K. e kalova një jetë të re. Dhe
ruaj kujtime të mira. E pastaj e rrita djalin me
mundime të më shkojë ushtar. Dhe i ra të shërbente
në qytetin K. Thash, mirë që i ra atje e do të
çmallem, duke parë djalin edhe viset. E do të takoj
njerëzit që i njoh. Po shkoj sot e po shkoj nesër e
kaluan muajt. E djali trokit në derën e një kapiteni
për të marrë leje për të na vizituar! Hyn brenda e
përpiqet t’i rrëfehet. Megjithatë, kapiteni as që ndien
për të! I urdhëron kërcënueshëm të dalë jashtë. E
djali del pa i thënë: razumem! E tashti shkoj në
Gjyqin ushtarak të marr pjesë në gjykim.
- Ashtu? - u tmerrova atë çast. Më doli përpara
ushtria popullore. S’e kisha kryer as vetë dhe s’e
kuptoja. T’i shërbesh popullit e të të burgosin ata që
hanë e pinë pa punë.
-Kam shpresë se s’kanë ç’t’i bëjnë. S’ka bërë
diçka të rëndë?- i thash.
- Ka bërë s’ka bërë, ai nesër del në gjykim. E kam
lënë gruan thuajse pa i dalë shpirti nga meraku për
djalë.
- Bëhu i fortë, mixho! - u mata t'i jap kurajo.
- Do të mbahem!, m’u kthye. E ti?, -m’u drejtua !
- I cilit ishe nga Llagu?
- I Nexh Dedjes! - iu përgjigja.
- I Nexhit?!. I atij pranë Xhamisë, te mulliri?
- Pikërisht prej aty, matanë rrugës .
Ai lëkundi kokën. Futi dorën në xhep, nxori një
cigare dhe tha: Ia dërgo selam nga Bajrushi. Nga ai
çaushi që i priu në dasmën e synetisë së djalit. Eh!
Mashallah,sa qenke rritur. Tamam burrë je bërë.
Atëherë ishe i vogël.
Autobusi u ndalua në stacion të qytetit Sh.
Muzgu binte ngadalë mbi Kala. Njerëzit zbrisnin
prej tij e kushedi nga do të shkonin për të marrë
rrugët e ardhmërisë. U përqafova përzemërsisht me
mixhën Bajrush dhe me një ndjenjë të mallit u ndava
nga dasmori. E ai nxori nga pakoja e duhanit edhe
një cigare:
- Jepja selam babait e përshëndete nga gjaku i
Kosovës...
Përjetime çastesh të papërshkruara më shpienin
në ëndërrime.Nga t'ia nisja rrëfimit?Të flisja për
jetën e lumtur!Për gëzimet ,buzëqeshjet
,ledhatimet, dashuritë!
-Hej!,-më erdhi një zë.Kanë perënduar
frymëzimet për to!Mund të keshë vetëm ndjenja malli
e pikëllimi ma shumë!
Mbeta meit atë çast.As një fjalë s'më lindi si
frymëzim.I boshatisur në atë heshtje të thellë
dëgjova trokëllimat.M'u bë se turrej Diku në
oborr!Ia mata shpejtësinë!Hapat!Ia dëgjova
zërin!Fjalët!Ia kujtova buzëqeshjet!Shikimet!
Sa herë i ndiqja binjakët kur ecnin në oborr
pëshpërisja:-Kush ma fali këtë dhuratë kaq të
shenjtë?!Dhe hidhja mendimet dikah.Jetoja në
shtëpi pa brenga!Me rritë fëmijësh në prak.Ime
shoqe Lija më qëndronte pranë!Bashkë u prinim të
rriten...!
Tashti?Syngjia më ngulej në shpirt!Hekatomba e
rrënimit më rrëmbente me regëtimë!Më plaste zemra
e mbushur me pikëllime e qëndroja në atë lektisje as
i gjallë e as i vdekur! Në hejzë qëndroja, qëndroja!
Mornicat ma përshkonin trupin .Athjet ma përpinin
buzëqeshjen.
Ishte rrënuar gëzimi e zbrazëtia përmbushte çdo
gjë.Në shtigje të bardhësisë ngritej lemeria!
-Ku treti lumturia?,-pëshpërita.
-Atje ku s'do të takoheni kurrë në jetë!Vetëm në
kujtime do t'i keshë përherë!Do të shfaqen për ta
mat rrënimin,rrënimin,rrënimin!,-më oshëtiu një zë.
Pirgu i dhembjes ngritej aty ku bisqet e blerimit
ngarkoheshin me barrë e plagë të
përhershme.Boshllëku i ditëve u sillte vrazhdësi!
-Ua tretën gëzimet jetimave të mi,t'u perëndojë
buzëqeshja!E rrita t'u falë verdhësi!
-Medet!,klitha atë çast.Çfarë jete do të bëjë unë
e hirushët e mi?
Në atë hark gorromisjesh më tretej shpirti si
qiriu i ndezur për shpirtërat që prehen me gurin e
përkujtimit.Po!Të katër më shkonin vërdallë.Secili
me brengë e hije të vrarë.Me mall e me zjarr në
gji!E duhma e rëndë e pikëllimeve shtrohej në sofrën
e mbetur bosh.Dy vende të zbrazura qëndronin si
gjërësi shkretëtire.Mbase ,për të lidhur kafshatën në
fyt,sa herë që do të vinin datat,kujtimet,gëzimet...!
Sa të larta janë shtyllat e ndarjes sonë!Vetëm në
ballë të murit qëndronin kornizat e
kujtimeve.Qëndronin sëbashku në fotografi.Në atë
pikë jete të ndalur! Ringjallin çastet që zgjohen si
dallgë përmbytjesh!
Ktheva mendimet në atë të kaluar!Atje ku rrinin të
paluara ditët e kujtimeve!E hyra thellë-thellë deri te
takimi me nusen në gjerdek...!
V.
Ishte hera e parë që zbrisja nga treni në stacionin e
fshatit Llag me një ngarkim malli në shpirt. Ndjeva
se si më mbushej kraharori me ajrin e vendlindjes. E
përpara më dolën kodrat, fushat, brigjet. Edhe
shtëpitë sikur kishin dalë në pritje me dritat e
ndezura të mbrëmjes. Aty-këtu i rrotullva sytë!
Drejtova shikimet nga shtëpia ku Lija kishte lindur e
rritej rrëzë malit.
A mund njeriu t’i përshkruaj ndjenjat që i shfaqen
ca herë?,- mendova atë çast tek lëshoja rrugicën nga
stacioni për në rrugën e asfaltuar! Dhe më lindën
frymëzimet për ta shkruar një rrëfim për mallin.
Eh, klitha! Malli! Malli!
Si mund të shfaqet vërtet malli. Ja! Mu tashti kur
ec e më del përpara nëna. Ajo më shtërngon me dy
duar, më puth edhe sytë, edhe ballin. Ma lëmon edhe
shpinën e më shikon gjatë-gjatë, sikur syve s’u
beson. Pastaj, fshin lotët duke lëshuar një buzëqeshje
me një shkëlqim të jashtëzakonshëm.
- Shyqyr që më erdhe, bir!,- dhe rend për të
përgatitur diçka. Hë, nënës, laj duart. Ke ngrënë?
Edhe pak nga nëna. Dhe, përgatit çdo gjë. Dhe,
sërish mendon se jam i uritur! E babai, ma shtrëngon
dorën dhe merremi ngryk! U lodhe për rruge?, më
pyet. Si ke kaluar atje? Me studimet?
Pastaj nxjerr kutinë e duhanit, dredh një cigare
dhe shfaq mendimet e tij në heshtje, duke lëshuar
shtëllungat e tymit! E ngritet dalëngadalë për të bërë
punët se: Pranvera i ka të vetat. Bëre e u ndale,
mbetesh vonë për verë. Vjeshtën as që e mbërrin se
dita shkurton e, dimërin duhet pritur me hambar të
mbushur. Ishte ky një refren apo moto e babait dhe
s’e luante topi nga këto shprehi.
- Dalin ngatërresa nganjëherë!, -më pat thënë, por
s’duhet ngatërruar me të njëjtat përherë. Biro, burrit
i ka hije të ecë e të mos përkulet! Të isha unë i tillë,
s’të rrisja ty e s’të shkolloja. Do t’u qëndroja
vërdallë- vërdallë atyre të katërtëve që më vdiqën
dhe pastaj: -Ja! E shikoni Nexh Dedjen! Vetë, mor, e
rrënoi shtëpinë! Vdekja është ajo që hyn shtëpi më
shtëpi. Rend nuk ka e dakiku s’i dihet! E burri duhet
t’i ketë hudutet e veta! Të jetë i qëndrushëm. Të dijë
sa do, por, edhe sa vuan! Jeta i ka të dyja biro,
dashuritë dhe vuajtjet!
Ai heshtëte! Unë përpiqesha t’i mas kuptimet e
domethëniet e jetës, që të jep edhe dashuritë, edhe
vuajtjet.
- Bëre dhe e humbe jetën duke u dehur pas dashurive,
shkrihesh, verbohesh, marrohesh! Mbetesh
pa peshë e pa domethënie njeriu! Por, bëre e u theve
nga vuajtjet, mjerohesh, tmerrohesh për shpresat që
të dalin befas. Në mjerimin ma të madh, biro, ka
shpresa të mëdha. Të dyja bashkë shkojnë si zjarri
dhe uji!
- Hë, tashti, ç’më thua baba! Zjarri dhe uji
bashkë!, -renda dhe e pyeta.
- Po! Zjarri dhe uji qëndrojnë pranë e pranë. Shiko
drunjtë. E mbajnë në vete ujin, por, edhe mund të
digjen. Edhe njeriu ndizet nga etja, ndaj e përdor
ujin. Të dyja bashkë shkojnë! Aty ku del tym në
oxhak, ka edhe zjarr, edhe ujë. E tash, më kupto!Në
çdo shtëpi, biro, ka edhe të këqija, vuajtje e plagë!
Por, ka edhe shpresa, ringjallje e jetë.
Tek afrohesha mëhallës, ku ne xhet pas xheti kishim
jetuar e mbijetuar, më dukej vetja se jam ai
lumë i rritës që do të hyjë në derën e shtëpisë për të
ujitur dy shpirtëra të kallur nga malli! Dhe mendja
më iku te letra e Shpresa M., te rrëfimi i Shabanit, te
Gropa e të Vrarëve, te Valmiri!
- Eh! Valmiri, klitha në heshtje. Vallë? Mos jam
edhe unë po ai që ma ngjitën emrin Valon!,-
mendova. Dhe më iku më thellë e më thellë
mendimi. Përse nëna çdoherë kur flija, nën jastëkun
tim m’i mbante një deng të madh hajmalish!
- Të kam kërkuar gur e më dru për të të pasur,
biro! Ja, kah mos këto shkrola i kam mbledhur! Të
kanë fryrë sa e sa hoxhallarë, dervishë e babashehë!
Të kam larë edhe me ujët e pastër të Kroit me rrasa!
Tek Ujët e veshëve, tek Ujët e bardhë. Të kam
përshkuar tek Guri i Çukës e tek dy lisat!
E dëgjova tek rrëfente nëna dhe me buzëqeshje
ia ktheja:
- Paskëshit bërë shëti të mrekullueshme, nënë!
- Mos i bëftë kush ashtu, o bir! Me ty në kraharor,
ec e ec. Po! Niseshim me natë! Pa lindur dielli duhej
të mbërrishë! Kur shkuam në Kërrni, i thoshte nëna
teqesë, u kthyem me natë. Ishte errësirë e shiu litar.
E ne ec e ec të bërë qull. Pa ngrënë e pa pirë. Edhe ti
u lage, nënës. Shpirti më digjte e s’kisha me çka të të
mbroj. S’kishëm ne atëherë çadra!
- Devër, devër!,- më ushtuan veshët. Sikur më tha
mixha Bajrush. Ashtu m’u bë zëri. Më doli përpara"
parashkollorja" tek ecnim me Shpresa M. Ishte e
njëjta rrugicë me dredha, ku kalonim mbi një dru të
hollë vijën e ujit të mullirit për të hyrë në mëhallën e
Dedajve. Pikërisht aty dilnin me kujdes të gjithë. E
xha Lima, mullisi i fshatit Llag, që rrinte gjithë ditën
përpara derës së mullirit, lëshohej t’u japë dorën për
të dalë nga njëra anë tek tjetra. Buzëqesha atë çast.
Vërtet, kjo është parashkollorja e xha Limës.Mund
t’i kishte ndodhur shpesh që duart t'i kishin rënë mbi
kraharorin e plakave që mezi kalonin! E kishte
domethënien ai dru i hollë si urë kaluese. Vetëm për
atë punë. E xha Lima qeshte sa herë që i thosha:
- Përse, xha Limë, nuk veni tjetër!
- Ma mirë ia jep krahun dikujt e bën sevapë!
Desha atë çast të isha me Shpresa M. E të kalonim
mbi urë. Kushedi pastaj se në do të ndienim
hidhërim?
-Shpresë, është kjo rrugica e "parashkollares"?-
do ta pyesja.
-Po e njëjta. Bile këtu ma shpesh mund të
rrëshqasë njeriu. E ti çdo t’më thuash? Hë!” mendoja
se do t’më pyeste ajo.
-Lëri ato mendime. Se bën me qëllim një gjë të
tillë xha Lima. Është i vjetër dhe i ndershëm, do të
përfundonte ajo.
- Kushedi?Kush i beson asaj që thua ti, Shpresë!
- Domethënë, ti deshe që unë të përplasesha atje
tek parashkollorja!?
- Assesi! Por, ngjau.
- Çka ngjau?. Mos u prish dynjaja! Lëri ato
marrëzira, Loni. Më duket se ti diçka tjetër po
mendon? Kopuk!
Ishin këto arsyet që gjithmonë patëm kaluar bashkë
me të. Ia shkruaja lekturat me një stil të
posaçëm .Edhe shprehjet për “Sikur të isha djalë”,
për “Greminën e dashurisë”, për “Valët e jetës”?
Dhe në fund, kur i shkruaja për “Dasmën”, ajo e
lexoi. Heshti një copë herë e më tha: “Atë, kur do të
bëjmë?”
- Cilën? Ka mbetur ndonjë lekturë pa..., -s’arrita ta
përfundoj. Vetëm e dija se për atë vit shkollor
përfunduan lekturat.
- Po! - buzëqeshi. - Ka mbetur lektura e feje... dhe
s’e mbaroi fjalën. U kthye shpejt dhe iku si flutura
që ngritet nga lulja dhe që nga lartësitë befas i
kthehet. Ashtu herë më ikte e herë më kthehej në
mendje e shpirt. Por, diçka sekrete, përveç ndjenjës
së pastër e të sinqertë, asgjë.
E nëna Xife s’deshi të dëgjojë për këto. Ajo do të
kapte kokën me të dy duart sikur unë të hyja me
Shpresa M. në oborr siç hyja duke biseduar me të:
- M’u bëre haram! S’ta bëj hallall tëmblin që ta
dhashë! Shporrmu sysh! Dil prej dere! Hajvan! Ishin
fjalët që më oshëtinin në kokë.
- E kam shoqe, nënë, mos u shqetëso!
- Ta dhe..., edhe atë edhe ty! E ke sjellë si
bushtër, e nesër do të marrë vesh gjithë fshati. Do të
ma prishësh punën e do të më mbesë pa zënë nusja.
Ajo është për ty! Jo kjo gjeldake!
E paramendova se si do të strukej Shpresa pas
meje. E pastaj duke derdhur lotët do të qante. E
babai i ngrysur do ta shikonte pa i folur. Nëna me
mospërfillje do t’i thoshte: Ia more mendjen djalit
tim! Rezile!
- Nënë! Është Shpresa M.Babai e la pa
lindur.Nëna e pagëzoi kështu. Ka ëndërruar në ditët
e bardha ajo. Katër kushërinj të xhaxhait i vdiqën.
Edhe vllau i madh në kurbet. Aty e kam njohur
Shpresën. Ditën e pikëllimit të madh. Kur po
shkruaja fjalët për lamtumirën e fundit nga ai. E
Shpresa duhej të ndahej me ato fjalë. Qysh atëherë,
nënë, s’ndahemi! E kam shoqe!
- Ashtu?,- do të zbutej nëna. Mbase edhe do të
qante me ngashërim...
- Mirëmbrëma!, - përshëndeta në të hyrë të shtëpisë.
Ishin përpara saj babai , nëna e Xhati! Ia
shtriva dorën Xhatit, të parit. Pastaj u përqafova me
nënën dhe babain.
-E po ky njeri në këtë kohë?,- mendova. E kisha
pasur shok të fëmijërisë! Por, aq më shumë, kur unë
kërkoja Lijen, motrën e tij, dy vjet rresht! Ai më
buzëqeshte, por puna s’kryhej.
-E sonte, ç’kërkonte në këtë kohë?
- Do të rrimë, urdhëro Xhati! - i thash.
- Unë isha! Pyeta për ty. Mirë që erdhe. Eja!Të
pres tek Apolloja, apo tek Continentali.
- Heshta. As aty, as aty desha t’i them. Ishin të dy
kafenetë e hapura në zemër të fshatit, e hidhnin e
përdridhnin vithet kamerieret e këndonin këngë këngëtaret.
S’më pëlqente assesi të rrija e jo të bisedoja
për tema të rëndësishme.
- Do të vijë, do të vijë! - ngulte këmbë nëna.
- Shko more!Edhe ti burrë je!- më tha babai.
Ç’mund të kishte ngjarë, s’e kuptoja. Dhe u
përcaktova: Do të vij! - i thash. - Tek Apolloja. Më
prit!
Ai u kthye e më përqafoi.
- Atëherë, mirupafshim aty, dhëndërr!
Nëna e gëzuar m’u hodh në qafë. Me një mall e
me një ndjenjë gëzimi të papërshkruar. Unë as që
flisja e as që kuptova më tutje. Hymë brenda për t’u
çmallur e për të marrë pak frymë në shtëpinë prej
guri e balte.
- E shikon, bir!, drejtoi ajo dorën mbi tavolinë, ku
qëndronin tre filxhanat e kafes të zbrazuar e me
fundërrinë!Janë kafetë që i pimë për miqësi. Xhati
na tha se do të kryhet puna! Tashti jam shumë rehat.
Edhe ti më erdhe. Edhe nuse zura. Mbërrina tërë të
mirat.E ti shko. Xhati të pret atje.
Nuk thash asgjë. As nuk di në u gëzova apo u
pikëllova. Thjeshtë, atë çast isha i qetë, sikur asgjë
s’po ndodhte. E babai dhe nëna sikur kishin mbërri
çdo gjë!
Në të hyrë të kafenesë Apollo, atje tek priste duke
pi kafenë Xhati, dëgjova tingujt dhe zërin e
këngëtares:
Kur pata një lule të bukur
thash se do ta kem përherë...
S’e di pastaj si u ula, e çka bisedova me Xhatin.
Më kujtohet se ai ishte i gëzuar!Fliste pandërprerë!
Dhe deshi gjatë t'më bindë për ta marrë një birrë. E
unë piva vetëm coca-cola!
- Ti, dhëndërr, për hoxhë po mëson?, - më ngacmoi
Xhati. Unë skuqesha duke menduar e menduar.
Dhe vetë s’dija përse më ikte mendja te Shpresa M.,
te Miranda e pastaj te Lija.
- Për shëndetin tënd Lije!, - pëshpërita në heshtje
dhe ngrita gotën e coca-colës me fund duke ndier në
shpirt një kënaqësi të jashtëzakonshme!
Dritëhijet bijnë! Ngryset ajo bardhësi gjallërie .
Në pikën e goditjeve priten e vriten takimet.Muza e
gjakosur varet në hark!Misteret i derdhen mbi fjalët
e ngrira.E heshtja ia lidh gjymtyrët në brendinë e
rreshtave të mpirë.As rimë nuk ka zgjimi i
kërleshur.Në plan të aktrimit i derdhet hi!
Përcëllima e klithmave trokëllin për të kthyer
nurin në vel të zi.Rrëmbehen nga dehjet e shëmtisë
pamjet e një gjallërie të vrarë.Në sfond rrëzoma
mbërthen gjymtyrët!
-Mos jam në kllapi e ëndërrat më endin nëpër
shtigje?
-Jo!Nuk është kllapi kjo!Është sirena e pikëllimit
që të mbulon.E kujtimi për lulet që i pate!Kurrë s' do
t'i keshë në jetë!
U përmenda atë çast nga mornicat.Në zemër të
pranverës derdhej verdhësia.Ndrydhej kënga e
blerimit tim!Rrita e hirushëve të mi!
Përmasa e rrënimit gurra vreri derdhi.U shtrua
akullnaja vdekje mbi gjithçka!Mbetën të ngrira
rrugët nga endesha.Me zjarr dashurie në shpirt.Sa
herë buzëqeshjet,fjalët,puthjet dhuroheshin!Vallja e
mirësisë dehu shpirtërat tanë.Për t' i nisur rrëfimet
mbi nimfat.Për të zgjuar rrjedhat në damarë!
-E sonte...?,-pëshpërita i molisur nga plaga e
vetmia.
-I veshur në të zeza do të vi!,-vargu i poetit më
oshëtiu.E rrinte ai i zverdhur në fytyrë.Lëngata për
dashurinë e humbur e gërrynte.Mbi supe pesha
tunxh!Në zemër shkrum i zi!
-Vallë!Çfarë dyluftimi të nisja me atë mbretëri
bardhësie të ngrirë?Nën themele të kullës
rrënoheshin gurët.Shembej qëndresa e saj.Në portën
e shtëpisë u varrosën pritjet.Në sofër ra lëngatë...!
Me gurin e rëndë të vdekjes u nisa në
jetë.Mërgonin gëzimet e mia nga tufani.Pezull rrinte
lahuria e nusërië.Shkreptinin vetëtimat e
shqetësimeve.E rruga është e gjatë.
-Mblidheni o miq të mi t'mi dëgjoni porositë!Ato
që i mësova nga dhembja e plaga.Nëse ndonjëherë
në jetë u rrëmbejnë pikëllimet më kujtoni si shkrihem
nga kandilat e zjarrit.Atëherë do të dini për fatin
tim!Për atë që ishte i shkruar në "Lehvi Mahvudhin
e All-Llahut"!
Sirenat e pikëllimit nuk më ndahen nga
kujtimet!Dashuria ime e vrarë!...
VI.
Jehona e dasmës thuajse po kalonte. Fjala e
fejesës shpërndahej anembanë: Loni vendosi të
marrë Lijen! E ajo si do t’ia dalë me atë? Ai ka stil të
të shkolluarve.E nesër e kthen mendjen si ai djali i
Cufit që e la të fejuarën me qejzin e bërë gati! Po
edhe ajo cuca e Shikut, ore! E pashkolluar ishte, po
iku? Shkonin vërdallë fjalët nga njëri e tek tjetri,
gojë më gojë.
Vetëm ca prej shokëve, që kisha bërë biseda të
lira shoqërore, posa dëgjonin, më thoshin: Hë, more,
Loni! S’bëhet xhiro me Lijen si me atë Mirandën
atje në Kryeqendër. As me atë të shkollës së mesme
të qytetit G.
- Përse, ore? Aq rëndë është të bësh xhiro me një
fshatare, siç është Lija ime? Ajo për mua është
fisnike!
- E ti himnin e lavdisë shumë herët ia nise!Prit se
dardha e ka bishtin prapa. E Lija s’e pranon një gjë
të tillë. Së pari s’i shkurton flokët. Nuk i vesh
fustanat. S’i ngjyen buzët. As vetullat nuk i
rregullon!
- S’kanë rëndësi, ore, këto. Sido që të jetë, mund
të merremi vesh.
- Ani, e shohim!, - thoshin ata me ngacmim.
E babai dhe nëna me një gëzim të madh u
shfaqën ditët e para të fejesës. Pritën e përcollën
miqtë e dashamirët. S’kursyen gjë pa bërë e as që
ndienin lodhje. Ua uronin secilit që ta mbërrijë atë
ditë gëzimi tek djemtë e cucat. Te nipat e mbesa!
Varej se si e kishin gjendjet ata që vinin.
Pas një jave, pasi pleqëria e pati penguar, erdhi
daja Murat. E ne fëmijët, sa herë që vinte ai, i
mblidheshim për rreth. Ia shikonim mjekërrën e
bardhë dhe fjalët tek i fliste ngadalë, duke lëpirë
buzët me gjuhën që i dilte, pasi dhëmbë nuk kishte.
Zgudullonim sytë dhe hapnim veshët. E babi dhe
nëna Xife i rrinin pranë e pranë për t’i bërë nder.
- Edhe ky dajë më ka mbetur! - thoshte babai dhe
rendte t’i dalë para në oborr tek ecte daja Murat,
duke matur me sy çdo gjë!
- Mirë se na erdhe, o daja Murat!, - i tha babai
duke e përqafuar.
- Hë!Ka bujrum apo të kthehem?, - qeshte ai.
Atëherë bëri më të ndalur!U drejtua më drejt! Ngriti
shkopin me kërrabë dhe tha: “Kthehem unë, nëse
s’ka bujrum!”.
- Dera jonë për ty, o dajë, hapur rri përherë. Në
çdo kohë.
- E po, atëherë urime, urime!. Shyqyr zotit që e
fejuat djalin!
- E mbërrimë edhe ne atë ditë, o dajë!, - i ktheu
nëna Xife.
- Qoftë për hajër! Me këmbë të mbarë e me nipa
e mbesa!,- përuronte ai. E ku është ai nipi, bre?, - më
kërkonte daja.
Të gjithë qeshën tek i dola përpara dhe prisnin
ngacmimet e tij, siç m’i kishte bërë qyshkur isha i
vogël.
- Demek, ti zure nuse? Apo...? - ishte pyetja por
edhe habia që e linte pezull daja. S’fola atë çast!
Rrija serioz përpara tij.
- Ashtu, de!Duhet të rrish si burrë. S’të ka hije që
të hysh në lloq. Dang këtu e dang aty. Ama edhe
këto balluket e kokës shkurtoi pak!
Babai dhe nëna qeshën atë çast. Sa herë që vinte
daja Murat, grindej me ata që i mbanin balluket.
-I kanë lëshuar ata të mitë!, - thoshte për nipat. Po
shkurtoni, ore të shkretat, se s’ju japin gjë. As
dardha e molla nuk ju bëjnë!
- Ia kanë mbuluar veshët edhe Lonit, o dajë!, - e
nxiti nëna.
- Ani,ani!Le t’i mbajë këtë herë t’a
mbrojnë.Kushedi, del me nusen natën e ia hek një
vesh. I këputet e mbetet pa të!
Daja Murat i prekte thuajse qëllimet mu në atë
kohë, kur mendoja si të takohem me Lijen. Të gjithë
vijnë e më përurojnë për fejesën,e unë as vetë s’ia
kam uruar. As vetvetes, as Asaj!
- Mos të ka lënë mendja e kokës, o bir!, - do të më
thoshte nëna, po të dinte se çka mendoja. Atëherë
kur nëna s’më kupton, si t’i thosha dikuj që, sa të
dëgjonte, e hajde... fjalët morën dhenë!
- Po. Po! - i buzëqesha atij. E babai, sa për ta
përmirësuar se unë s’iu përgjigja mirë, i tha: Të
rinjve tashti, o dajë, këtu u hyn e matanë u del fjala
jonë! Ai drejtoi duart tek veshët.
- Hajt se edhe ty daja të di,që kur ishe i ri!, -ia
ktheu babait. Ne qeshëm të gjithë dhe ai shakatë e tij
i preu për të hyrë brenda në dhomë. Iu afruam pranë!
Nëna ia dha një llokum e, përpiqej të bënte
kafenë!Daja Murat filloi bisedën:
- Rruga e hajrit të priftë, dajës. Tashti vetvetes i
ke vënë emër. Dhe emri mund të mbrohet me nder e
me punë.Ato të çojnë tek e mbara. Po me shkollën si
kalon?
- Po përpiqem, dajë.
- Edhe shumë ke?
- Edhe dy vjet, - iu përgjgja.
Ai heshti. E ne prisnim të flasë. Se nga e tirte
fijen e mendmit, s’e kuptova. Kisha dëgjuar përpara
se pleqtë e bëjnë muhabetin me bishta? E kush ishin
bishtat e bisedës së dajës. Vallë edhe ky kërkonte të
gjejë bishta të tillë? Dhe, ja fjala që m’u duk si bisht:
I ke vënë vetvetes emër. Po, unë kisha emër edhe
deri tashti?
Më tingëllonte thellë ajo fjalë dhe rrotullova
mendimet: Thua këto hyrje-dalje për atë punë po
bëhen? E çfarë peshe mund të ketë një fjalë e dhënë?
Aty s’është prishur diçka.
- Biro, kur ta japësh fjalën, jepe edhe shpirtin!,-
më pat thënë njëherë babai. S’i ka hije burrit t’i thotë
fajlët e të mos u qëndrojë pas.
E daja Murat heshtëte! Unë peshova hyrjen e
fjalëve të tij. Rruga e hajrit të priftë!, -tha . Emri me
nder e me punë mbrohet!Vallë?Në këto mendime të
tilla çdo të mund të më thoshte tjetër?
- E kam dëgjuar një mesele! - vazhdoi ai. Çoi
kokën rreth e rrotull për të siguruar vetveten apo e
dëgjojmë. Unë s’ia kapsallitja sytë. Po ashtu edhe
babai.
- Kushedi se kur e kam dëgjuar. E pasi m’u
kujtua, desha me të t’i vë kapak qëllimit të ardhjes
sime në këtë përgëzim.
Kurrë s’e kisha dëgjuar deri tashti dajën Murat se
edhe ardhjet i paska me qëllime. E këtë herë qëllimi
i tij paskësh qenë fejesa?! Edhe për këtë ai kërkonte
mesele dhe t’i vente kapakun! Habitesha!
- Ne të gjithë jemi krijuar nga një brumë. E, do të
thoni ju, ç’kuptim ka ky brumë këtu në këtë çast?
Po! Mendonje si të njëjtin brumë qe e gatuajnë
gratë.E nganjëherë e ndajnë që në mëngjes. Një
pjesë për kulaç, një për burek, një për bukë. Një
pjesë thonë do ta bëjmë kulaç pa farë!
Ai heshti. Futi dorën në xhep dhe kërkoi të nxjerrë
diçka. Dhe nxori një shami të mbledhur shuk!Fryu
hundët e pastaj nxori tespihët. Filloi t’i kalojë nëpër
gishtërinj. E po, punë e pleqeve ishte. Më bëhej atë
çast tek e prisja të falsë se ai po aktron. Bile, duke
përmbushur me anë të veprimeve tërë domethënien e
bisedës, më ndalonte mua të rri pa ia hequr sytë.
Lëre më babai e nëna që edhe frymë nuk merrnin.
- Esheduhenla i lah e ilallah! - tha ai, e pastaj m’u
drejtua: Nipoll, kështu janë punët e kësaj dynjaje!
Po, inshallah të del ty puna e brumit për kulaç?!
- Puna e brumit për kulaç?,- mendova. E ç’kuptim
do të kishte dynjaja e dajës Murat, nëse i njëjti
brumë mund të bëhej edhe diçka tjetër, ta zëmë,
petulla...
- Ta tha daja këtë, o nip, të t’i falë zoti të gjithë të
mirat. Njëherë shëndetin, jetën e gjatë e fëmijët. Se
ai kulaçi pa farë është i atyre çifteve që mbesin pa
fëmijë! E, ai brumi i burekut është jeta që i tëhollon
e i përdjeg ata!
E kuptova më në fund se jeta i kishte mësuar
pleqtë të flasin e të qëndrojnë.Babai luante kokën
duke bërë: Halla-halla! E unë parafytyrova tipat e
njerëzve. Befas më doli mixha Bajrush. Thash me
vete: Është krijuar nga brumi i burekut! Po xha
Kurta? Ah! I mjeri, tek ecte, gjithmonë kur takohej
me njerëzit, thoshte: Hë, ne soji i mushkave, kështu
jemi. S’na ka faj asnjë. Unë çka s' bëra ta kem një
fëmijë. Bile së paku ta kisha pasur dy orë! E të
thosha më vdiq!
Nga bisedat e tilla, që i fliste xha Kurta, sa herë
që takohej me njerëzit, tashti, tek dëgjova fjalët e
brumit për kulaç pa farë më bëhej se ai pikërisht nga
ai brumë ishte gatuar!
Domethënia e fajlëve të dajës Murat më shpinte
thellë në filozofinë e të menduarit. Brumi i tillë i
krijuar i njerëzve shpërndahej, ashtu siç shprëndahet
jeta nëpër shtigje të saj. E sërish njerëzit synojnë të
jenë të bashkuar nëpër momente të caktuara. Ja! Si
fejesa ime. Ç’rëndësi i jepnin asaj. E çka fshihej
pas?
Ma merrte mendja se një fejesë e tillë mund të
bëhej një ditë. Por, s’e dija se ajo do të shpaloste tërë
atë helm të mbledhur nga vitet! Atë e vrejta në sytë e
nënës, dhe në shpirt të babait!
- Nipoll!, - ma vuri dorën në krah daja Murat. Unë
u përmenda. E kuptova se isha thelluar shumë dhe
më erdhi keq që ai e hetoi.
- Nëse do ta dish të vërtetën, lexo edhe për fenë!
Ju të shkollës shumë larg i bini asaj. Ani! Lexo!
Vetë do të bindesh. Fuqia e të madhit All-llah ka
krijuar çdo gjë!E për të gjitha ka shkruar në atë
“Lehvi mahvudhin” e tij. Ashtu! Të gjitha e kanë
edhe kohën dhe bëhen. Ka qenë shkruar që ti të
fejohesh. Dhe në atë moment që ka ardhur, është
lidhur miqësia. S’e përish gjë atë.
Herë-herë shikoja sytë e përlotur të tij. Mjekrrën.
Ballin me rrudha. Pikërisht atëherë më dilte
libri.Rrudhat si rreshta të shkruar.Dhe tek fliste,
sikur po shpaloste çdo mendim. E mendja më ikte
tek çastet e kaluara atje në qytetin G. Pastaj në
Kryeqendër.
Ashtu tek rendja nëpër mendime, ai ktheu shpinën
për të dalë nga shtëpia jonë. Megjithatë mbetej
përherë, duke ia rikujtuar shprehjet, gjestet,
buzëqeshjet. Ende s’e di se ku gjendet libri që flet
për të vërtetën, e daja Murat më tha se është i
shkruar!
Trokëllin gëzimi.Mbi çati të shtëpisë nuri bie!
-Erdha për uratë!Kaptova male,brigje.Gjërësi
fushash lash.Sa herë nga lartësitë e qiellit thellësi
detërash pashë!Më përcollën hap pas hapi deri në
pakthim.E tashti dua të shpreh gjithë atë mall që
kam.Ja!
Det i shqetësimeve më zgjohet.Si t'a mas atë
brengë.Ku t'ia zë rrjedhat të mos derdh aq
lot!Kaplohem nga fjalët me rrëmet.E më dalin
përpara përmbysjet!Ne shtegtarë të shpërndarë.Atje
ku thurrim ëndërrën e bashkimit.Plagët me mall i
shërojmë.
Në oborr të shtëpisë trokëllinte zëri i
sazeve.Valltarët hodhën vallen e gjatë.Hapi i tyre
ngritej e binte për të shprehur gëzim e uratë!
Ç'është ky gëzim i zi!Kush e ngjiti këtë flamur
prapësie?
Heshtja kthehet në gur.Mblidhen e lidhen
dasmorët:Të gjithë për një do të shkojmë!Para
tytave rrebesh le të bëhet!
Sy të vëngër bisharësh shitojnë me shikime.Çfarë
urrejtjeje turfullijnë!Dhe hedhin nga lartësitë
simbolet.Mbërthejnë këngët me pranga!Rrafshojnë
idetë për to.E pastaj sulen tutje-tutje për të shpërnda
urtësinë e tyre.
-Na vrasin e presin!Nga shtëpitë na
dëbojnë!Por,ne nuk përkulemi!Qëndrojmë...!
Në çfarë mendimesh mërgata i ruante
kujtimet.Mbi gjithçka derdhte mallin.Mbi çatitë e
Atdheut vareshin flamujt e zgjimit.Aty valonin
ëndërrat e një kthimi.Për t'u endur mbi kodra e
fusha.Për të dalë në zabel.Aty ku zjarri e flaka u
ndozën.Dhe shkrumi i asgjësë u shtrua.Por, mbetën
këngët kujtime.Ato që u kënduan në log.
E si të mbërrijnë shtegtarët?Kurthat e dimrit
rrijnë varur mbi pragje.Përmbysnin hapat e rritës.I
shprishin idetë për dritë.Tutje-tutje i shpiejnë
mundësitë për kthime.Me sy qiklopësh
përndjekin!Edhe në gjumë ëndërrimet i vrasin
zagarët,tuxharët,...!Përfolin,shpifin,kurdisin në
kabinetët e dreçrive!Aty ku zihet çorba e
hashasë,presin gjahun ta zënë!Gjahun e mbuluar në
mall.Gjahun e rënë në hall!
Edhe atje hijenat i ndjekin.Gjurmë e hije të mos
kenë.Ta shuajnë atë farë të ugarit që bulon për
Atdhenë!
Ata si xixa malli befas shfaqen!Si hije që të
mbulojnë.Drithërimë në trup të falin.Ide të
shtojnë...!
VII
Si u ndamë nga daja Murat, hipa lart në dhomën
e miqve. Ajo ishte shndërruar në një ekspozitë të
vërtetë. Pas fejesës sime me Lijen, nëna për të gjithë
farefisin i kishte varur peshqeshet që kishte dërguar
ajo. Sipas radhës, në krye qëndronin çorapet që i
kishte thurur vetë Lija. Sa herë që fillonte të tregojë ,
nëna Xife e fillonte prej aty! Këto, thoshte, janë
çorapet e dhëndrrit!
Rrinin të varura të gjitha peshqeshet si shenjë e
një përkushtimi, që Lija i pat bërë me dorën e vet. U
hodha një sy, sikur merresha me vlerësimin kritik.
- Hë! Më është hijeshuar shtëpia! - tha nëna nga
pas. E shikon se sa të pastër që e ka punën! Gëzohej
ajo.
Buzëqesha pa i thënë as po as jo. Fundja, çka
merrja vesh unë nga ato punë. Por, tek qëndronin
ashtu të rregulluara sipas personave, që edhe emrat i
kishin të shkruar në dhuratë, më dilnin përpara
fytyrat e tyre dhe aty për aty emëroja punimet e asaj
ekspozite.
- Shumë kohë paska humbur, nënë!Është marrë në
qafë!
-Si, more Loni. Ajo e ka treguar vetveten. S’e ka
kaluar kohën duke shëtitur. E ty, kur të të bëj
dhëndërr, ja, këtë këmishë do ta vesh!
Desha atë çast t’i them se nuk pres deri atëherë.
Dua që tani ta marr e ta provoj. Bile me atë këmishë
të dal në takim! Por, s’i thash gjë.
- Qyqja unë, e mjera!,- do të më thoshte ajo.Është
punë që s’bëhet! Nuk bëhemi gazi i botës ne. E nga
litari i dhuratave unë s’lë të preket asnjë gjë!
Kur mendoja se si mund të më përgjigjej nëna, që
u shkonte rrotull peshqesheve si vizitorët e
përmalluar në ekspozitë, dëgjova një zë nga oborri.
Zbrita shkallët dhe dola.
- Urdhëroni e pimë nga një kafe!
- Jo, ma ktheu postieri Ukë. Ua solla një letër
rekomandë!
U nënshkrova në të, e ai iku. I hodha sytë letrës.
Lexova dërguesin e saj. Pastaj e hapa me kujdes për
ta lexuar nga kureshtja që kisha atë çast:
I nderuar kushëriri im Nexhi dhe ti nip i
dashur Loni.
Lajmi i fejesës së Lonit më gëzoi pa masë! Nga gëzimi
që ndodhi, në ato çaste kam qarë. Sa desha të jem edhe unë
me ju. Së paku ta bëja një këngë në dhomën e
burrave.Bile, ta hidhja edhe një valle! Por, ja! U bënë
shumë vjet që s’ju kam parë e malli më mbyti. E Lonin e
lash pa lindur atëherë!
Shyqyr Zotit që u bë për fejesë!Dshiroj të martohet
ma shpejt e të trashëgohet.E krahas këtyre të kryej edhe
shkollën. Kam dëgjuar se po përparon me mësime!
Desha t’ia uroj edhe gruas sate,o Nexh. Mbërriftë
t’ia rrisë edhe djemtë e cucat Lonit.
Mirupafshim! I juaji:
Bar dh Dedja - Çikago

Palova letrën për ta futur në zarf. E nëna që më
rrinte pranë dhe dëgjonte, duke fshirë lotët më tha:
- E ka marrë malli, biro. E pati jetën e rëndë
Bardhi. Sa ishte i ri, fëmijët i mbetën në pelena, iu
desh të marrë botën në sy. Ishte kohë e rëndë ajo. E
ai kaptoi çdo gjë për të shpëtuar kokën.
Kisha dëgjuar edhe përpara se si u arratis nga burgu.
Me ca shokë të dënuar me vdekje, kalojnë në Greqi.
Një qëndrim i gjatë nëpër vende të huaja e bëri që të
mos dihet a është ndër të gjallët. E gruaja e tij me
fëmijët nëpër këmbë ia kishte bërë mortin, pa ia
ditur as namin e nishanin!
- Trego ku është Bardhi! - e kishin pyetur ata që e
ndoqën pas përmbysjes. E ajo, ashtu e heshtur, por e
pathyer, duke qëndruar përpara, u thotë: “Ju e dini!
E nëse ju duhet, e gjeni. S’është puna ime ajo. Unë e
kam detyrën t’ia rris fëmijët”!
-Fëmijët! - ishte çakërdisur njëri. - Edhe ata do t’i
zhdukim!
- Do të mbesë emri dhe shpirti i tyre!, - ishte
përgjigjur ajo.
Por, brenga në shpirt sërish i pat ngelur asaj sa
herë që vinin dhe pyesnin për Bardhin e pastaj iknin
me duart grusht. Nuk dinte as ku është e as si është.
E hallet e jetës duhej kaluar me një grumbull
fëmijësh nëpër këmbë.
Një ditë tek rri e mendohet, asaj i vjen në shtëpi
një letër. Ia lexon djali i saj më i madhi, që posa
kishte hyrë në klasën e tretë. Letra e shkruar nga
dora e Bardhit u tregon se ai është në Amerikë. E
atje qenka mirë me shëndet!Edhe në punë.
- Filluan fjalët të pëshpëriten: Në Amerikë !Në
Amerikë! Por, asnjë nuk e dinte nga është e kush
është Amerika. Vetëm në kohën e Luftës dëgjuan:
Ajo do t’i marrë të gjithë ata të malit që luftuan
kundër drugarëve!
- Bir, është mirë t’i shkruash edhe ti një letër xha
Bardhit!E ka marrë malli e duhet t’ia kthesh! - më
tha nëna.
Aty për aty rrotullova mendimet se çka duhej
shkruar në atë letër. Ashtu siç e pata njohur nga
rrëfimet xha Bardhin, nuk desha t’ia shkruaj një letër
shkel e shko. Derisa po vrisja mendjen për letrën,
babai më vuri dorën në supe:
- Mos u mendo! Ti s’do t’ia kthesh letrën Bardhit.
E di se ke rënë në mendime si t’ia shkruash. Por,
kohët janë të vështira. E letrave fati s’u dihet. Ma
mirë ne i falënderohemi që ai na kujtoi. E nëse vjen
kohë tjetër, atëherë...!
-“Letrave s’u dihet fati!”, - më tha babai dhe
priste të vinte kohë tjetër atë çast kur unë iu
përgjigja:
- Po baba, ç’fat duhet për letrat? E shkruaj dhe e
dërgojmë me postë. Është punë e të tjerëve se si e
kur do ta dërgojnë! E nëse vijnë kohë të tjera,
atëherë mund të jetë ose dimër, ose pranverë.
Mvarësisht prej stinëve!
- Edhe ashtu është, si thua ti, Loni!, - m’u kthye.
Por nganjëherë kohët s’vijnë me stinët. Ashtu siç
s’shkojnë edhe letrat për nga i ke nisur. Ta thotë
babai ty. E nëse e do më sakt ta dish, provoje. E
pastaj, kur do të kalojë një kohë e shkurtër, të
thërrasin:
- Përse ti i shkruan filanit!?
- E di ti kush është ai?
- Prej kur po mban letra e shkëmbime të tjera?!
Ishin po këto fjalët që më rikujtuan ata të
redaksive. Redaktorët që për një vizë apo presje në
fjali e periudhë mendonin se do të bëhej nami. E
babai tek më fliste për letrën që duhej t’ia dërgoj xha
Bardhit ma nxirrte përpara zonjën censurë! Të
shpeshtën edhe xha Lima më thoshte: Është kohë që
gojës t’i vësh dry. E përpara ndryshe ishte. Blej një
dry e varja derës të shpëtosh. Tashti! Eh! Tashti të
marrin në qafë! Pa e thënë mendimin, ta mveshin!,-
thoshte ai.
Prej nga ishte kjo pasiguri as që e merrja me
mend. Edhe atëherë, kur të shpeshtën më thoshin ma
pleqtë: S’dini ju! Koha do t’u mësojë! E ujqtë e
kanë lehtë me këlyshët! Shumë shpejt i mashtrojnë!
Ne e dimë se vetë ramë në provim.
Për të gjitha përpiqesha të di, po s’arrita ta kuptoj
përse. Ku ishte e vërteta në ato fjalë, më mbeste
gjithmonë një dilemë. Kush kishte të drejtë të
shqetësohej, bile në kohën kur trumbetohej barazia e
vëllazërimi?
Shtigjet e urtisë më flisnin për heshtjen. E unë
s’pajtohesha me të. Kërkova rrugë për t’i shfaqur
dilemat e paqartësive. Dhe mendova se koha mund
t’i shëronte plagët. Megjthatë, më thoshin se ajo, sa
vjen ende i gërryen, për t’i hapur plagët e reja.
- Lëri ato!,- më pat thënë xha Lima një ditë tek
rrinim të ulur përpara derës së mullirit. Përfunduan
ato kohë, duke na përmbytur ne. E ti je i ri dhe po
shkollohesh. Ndaj, më dëgjo:
- Të mençurit që vinin në këto anë na thoshin
bëhuni pleshta! Mos mbetni morra!
- Hë! Ua kthenim ne. Përse pleshta, ore?
- Morrat i kapin me dorë e të gjithë e i shtypin.
Xha Lima qeshte tek më rrëfente. Ndërsa unë
rrotullova mendimet për të ndriçuar domethëniet.
Megjithatë, ai fliste për të gjitha.
- E ne atëherë nuk kuptonim. Dilnim në ballë të
fronteve. Nuk mbanim llogari për pasojat. S’kishim
aq kujdes. E ata drugarët na prisnin në besë. Derisa
na thyen, s’na dilnin hapur. E pastaj i mbushën
xhamia e burgje plot e përplot! Çka s’bënë pastaj me
ne. Edhe ata, me të cilët ishim krah për krah, na
dilnin e na thoshin: Dil këtu se të njohim ne! Ti ishe
ai që thirrje: Me dorë! Me dorë! Na vranë e na bënë
hi e pluhur! E ata që ikën nga burgjet, shpëtuan. Si
Bardhi! Ai mund të flasë çka do. Të tregojë për të
vërtetën. Por, nëse s’kthehet kurrë këtu!
Hodha mendimet tek xha Bardhi, i cili kalonte
gati dy dekada pa shkelur pragun e shtëpisë.E nëse
kthente në këtë anë, çdo të ndodhte me fatin e tij,
s’dija si ta shpjegoja atë enigmë.
- Nëse u hy në dorë ai!, - tha xha Lima, do t’i
luajnë valle për rreth . E pastaj mish të gjallë do të
hanë prej tij. Prandaj, e përsëris, mos u bëni morra!
Sepse, e do jeta ashtu!E zemrën s’ua hap asnjë t’ua
shohë se çka ruani në brendi...!
Në thellësi brendësie krijojnë vargane të gjata
mendimesh.Kurrë s'përcaktohen për dukjen që rri e
qëndron në takime.Për t'i peshuar domethënjet e
shijeve për lidhje.Në kurorën e jetës të farkojnë
mblesëri.Për t'ia hapur udhëkryqit sinjalet që
shpiejnë tek porositë!E dalin në shesh qëndrime të
prera.Tradita shekullore nis jetën. Ashtu si të parët
tanë të lidhen zemra me zemrën!Pa u parë në
takime.Pa puthje,qesendi e ledhatime!
-Sa jetëra mund të ketë njeriu?!Hej!Sa dashuri?
-Po!Ai mund të jetojë gjatë-gjatë!Strumbullari i
jetës nuk matet me vite e dekada!Ajo sërish mbetet
një jetë!E shkurtër si ëndërr mëngjesi me kënaqësitë
e trishtimet.Befas trokëllima e saj ndalet
papritur!Pushon!Mbi shtrihet heshtja në
pafundësi.Ngrijnë gjymtyrët në atë kurm shëmtie...!
Pastaj derdhen kujtimet!Shpalohet çdo gjë e ikur
nga rrënimi.Hija e vdekjes hy me
ftohtësi.Parafytyrimi mbi një vlerë të humbur krijon
shkretëtirë,verbësi!
E dashuria?Ajo klithmë pa fund!Është zjarr e
flakë që nuk duket e s'shfaqet ndonjëherë!Të ndez në
brendi!Të shkrumos!Të përthan!Por,kthehet ca herë
në gurrë lumturie!Të ringjallë pranverën në
rritë.Nuk ka zë bilbilash si zëri i saj magjik.As lule
nuk ka mali e fusha që dehin si ajo.As yje nuk ka
qielli, ylberë,ngjyra,farfuritje!Hapësira ngado që
është nuk ka aq gjërësi.Mbi të gjitha sundon magjia
e asaj mbretëreshe:Magjia dashuri...!
Kudo përfëshihet.Në përralla fluturojnë të
dashuruarit me krahë.Vargani i buqetave dhe
blerimi u lind nga shikimet.E dehen nga puthjet në
netët me hënë për të krijuar në ndarje këngët ,
rrëfimet,ëndërrimet për takime.
Sa vargje të shkruara kanë lënë të dashuruarit
poetë,shkrimtarët!Megjithatë,edhe sa mendime u
mbetën pa shprehur atyre.E brezërive,beqarive...?!
Fjala dashuri nuk u përmbyll në
kuptime!Vezullon magjia !Në përmasë sfondi i saj
përflak.Të zbret nga laku e të vë në lak.Kështu ia
shikon dukjen e parë.E kur befas ajo të rrënohet...!?
Grushti i saj po të të godasë?
Fantazmat e fatit hidhen
agimeve!Muzgjeve!Ditët kanë errësirë.Netët
pafundësi.Nëpër stinë e vite mandatë.E jeta
vazhdon!Vazhdon gjatë!Ajo i ka ritmet e saj.Derdh
vrer nga plagët e rilind shpresat për agimet!Ajo do
mirësi!Rritë...!
Dashuria nuk është jetë!Ajo përmbyllet në
zemrën e plagosur.Bëhet magmë në thellësi.Të tret e
të shkrumos!Të bën hi...!
VIII
Tek qëndroja i shtrirë në krevatin e dhomës së
konviktit, më sillej vërdallë gjithë ngjarja e fejesës.
Gëzimi, që e ndjeu Xhati, pse e fejoi Lijen me mua,
ishte i pa përshkruar. Edhe nëna Xife dhe babai
Nexhi nuk ndienin lodhje. Fjalët e dajës Murat dhe
letra e xha Bardhit s’më linin të bëj një sy gjumë për
të ndjekur ligjëratat e pasditës. E cigaret e mixhës
Bajrush që më mbetën në xhepin e palltos si amanet
i padërguar më shqetësonin.
-Pthu!, -pështyeva, duke pëshpëritur: Si i
harrova!?
E ku të binte ndërmend një gjë e tillë, kur dëgjon
e shikon të paparën. Gjithë atë gëzim për një fejesë.
- Sa rëndësi u japim ne fejesave, pëshpërita. E
sikur të dalë nesër ndryshe?,- mendova. Megjithatë
as që dija se ç’mund të ishte ajo e nesërmja
ndryshe...
Heshta për një çast.Në plan të parë sërish më doli
Shpresa M. Ajo më pat shkruar: Kur të vish për të
parë nënën, kthe edhe në qytetin G. "te
parashkollorja"!
Përse të ktheja këtë herë? Sa për sy e faqe apo,
për t’ia kumtuar se në shtëpi më fejuan!.
M’u bë se Shpresa M. nga kureshtja më pyeste:
- Mirë, Loni! Urime!Po cila është e fejuara?. Çka
ka kryer? Ç’pamje ka? Ma jep një fotografi?!
Ndjeva rënqethje në shpirt. Nga të gjitha pyetjet
që më vardiseshin, asgjë s’dija. Me një fjalë, s’kisha
përgjigje. Kisha dëgjuar se Lija ishte cucë e urtë dhe
punëtore. Mund të flisja për peshqeshet që kishte
dërguar me rastin e fejesës. Ma tepër asgjë! Desha
apo s’desha, ky ishte fati që duhej krijuar. Njerëzit të
shpeshtën janë viktimë e hatrit! E në këtë rast s’dija
as vetë isha apo jo viktimë e tij apo e një tradite
shekullore?
-“Jeta s’bëhet dy herë!”, më vinte një zë nga
brendia. Ashtu duke klithur, me dilnin thëniet e një
shkrimtari se: Po të kisha jetuar dy jetë, njërën do ta
falja!
Me që kisha një jetë, desha të kem një martesë
dhe atë sipas shijes sime!
Vallë? Ishte apo jo shija ime Lija!? Edhe habitesha,
edhe pyesja vetveten. Pikërisht kur përpara ca
çasteve kisha mbërri të shtrihem në krevatin e banesës,
e sapo të bëja një sy gjumë nga rruga, do të
ndiqja ligjëratat. M’u bë se larg sysh, larg zemrës
mbeste ajo!
Po vallë? Mendon kështu ajo?Si do të më kuptojë
mua që tërë ditën mund të rri në karrige pa lëvizur
duke lexuar libra të shkrimtarëve?
-S’janë gjë librat! Është punë e njerëzve të
humbur. Ktheu e bëj punët e shtëpisë. Arat duan
lëvruar.Shtëpia do punë e jo lexime!,- më bëhej atë
çast se më fliste ajo.
Rrotullova sytë nëpër muret e dhomës. Në atë
heshtje të thellë paraftyrova dhuratat që stolisnin
dhomën e miqëve në shtëpi. E nëna Xife duke
treguar për secilën dhuratë thoshte:
- Ja, e shikon! Puna flet se nusja është e vyeshme.
Ka shije të rrallë. Është kreatore e vërtetë. E pastaj
më kthehej ngadalë për të më përmbushur pamjen e
saj. Biro, s’e di ti sa e bukur që është. Ka pamje
perri! Është e lartë. Sygështenjë. Flokëzezë. E drejtë.
E mbi të gjitha është e urtë, e mençur e punëtore e
madhe!
- Ha-ha-ha! - qesha në vete. Çfarë biografie!. E
çka rëndësi gjithë kjo, kur unë as njërën e as tjetrën
s’kam mundur ta vërtetoj?! Me një fjalë, as ta
shohësh, as të flasësh e as të rrish me një person që
në jetë duhet të lidhësh bashkëshortësinë! M’u
kujtuan vargjet e poezisë Mall të Kadaresë: Fillova
t’i recitoj:
Ca pika shiu ranë mbi qelq
befas unë seç ndjeva mall,
bashkë jetojmë në një qytet
dhe rrallë shihemi, sa rrallë!
Atë çast m'u kujtua profesori i gjuhës frënge,
Xhevahiri. Ai sa herë që më shikonte përpiqej të më
thotë diçka. Por, s’më thoshte gjë. E një ditë, kur
studentët dolën nga amfiteatri i ligjëratave, ai më
tha, pasi ngelëm vetë:
- Ti, Loni, të fejuar e ke Mirandën?
Unë buzëqesha pa i thënë asgjë. Vërtet, ishte për
t’u habitur. Përse profesori mendonte ashtu?
- Vetëm shoqe, asgjë tjetër! - iu përgjigja.
- Po si ju bashkë çdoherë. E kam vërejtur për këto
vite se ajo gjithmonë është pranë teje. U kam parë
edhe në xhiro e gjithkah!
- Vërtet na keni pa profesor. Jemi shokë të një
ideali dhe s’ndahemi kurrë! - iu përgjigja.
- E më vonë edhe të jetës! - më buzëqeshi ai dhe
mori çantën në dorë, ngriti syzet në sy dhe u nis të
shkojë.
Tashti mendoja si ta takoj profesorin. Dhe nga
takimi i parë do t’ia kumtoja fejesën time me Lijen.
- Ah! Klitha. Sikur ta kisha pasur një foto të saj.
Sapo t’ia kumtoja fejesën, do t’ia nxirrja. Ja, kjo
është ajo fisnikja ime. Për këtë ma tepër i plasi
shpirti e zemra nënës sime. Dhe unë ia plotësova
dëshirën. Me këtë do ta nis e përfundoj jetën
martesore, profesor! Do t’i thosha.
Meqë s’kisha as foto e as që isha takuar, një
brengë më shtohej në shpirt. E sikur ajo të mendonte
ndryshe.E kupton çdo të thotë i lirë!?. Ma merr
mendja se mund ta ndiejë një vashë e tillë se si duhet
të jenë hapat e sigurtë të jetës, kur ia jep krahun
shpirtërisht. Sado që në punët e mia s’do të marrë
vesh, do t’i bëjë të vetat. E punët e shtëpisë një grua
të tillë e duan!
- Tang, tang!,- trokiti dera mu në çastet kur unë po
përpiqesha të zë fillin e mendimit për krahun e jetës.
Bile po përcaktoja detyrat që do të na prisnin nesër.
- Hyr!,- iu përgjigja.
Duke u ngritur nga shtrati, thuajse u ndava edhe
nga mendimet. Mbetën të paluara dikund në mendje
si faqja e librit që e nis ta lexosh. Megjithatë, aty për
aty e mbylla mendimin për të parë se kush më vinte
aq shpejt, pasi isha kthyer nga shtëpia vetëm ca
momente përpara.
- Po ku je, bre, ti? - më tha Abidini që sapo hyri
në dhomë.
- Ja erdha! - iu përgjigja.
- Shumë e zgjate e ne menduam se më s’të
kujtohet për në këtë anë. E çka bëre atje kaq gjatë?
I buzëqesha atij .Prita të ulet e të marrë frymë.
Përse u largova aq befas, s’i pata thënë. Por, as edhe
pse qëndrova kaq gjatë, s’kisha biseduar ndonjëherë.
- Punët më të mëdha që më prisnin, Abidin i
kreva!, - ia ktheva atij i buzëqeshur.
- Për hajër le të jenë, Loni!
- Edhe ti e mbërrifsh atë ditë!, i thash.
- Cilën, ore?
Ai zgudulloi sytë dhe priste t’i flas.U drejtova drejtë
çantës që e kisha sjellë nga shtëpia. E hapa dhe
nxora një pako llokume. Vetë nëna Xife, kur e
këputi nga dhuratat e dërguara të Lijes, më tha: Këtë
merre!.Saherë që të të shkojë ndërmend ajo, haje një
llokume. Ëmbëlsohesh në shpirt e në jetë, Loni!
E hapa me kënaqësi pakon për ta gostitur Abedinin.
Shokun tim më të dashur. E me këtë t’ia
tregoja pastaj fije e për pe ngjarjen.
- Urdhëro! Është e jashtëzakonshme kjo llokume.
Ma ka dërguar e fejuara ime, Lija! E nëna ma dha të
ëmbëlsoj zemrën e shpirtin sa herë që të më kujtohet
e fejuara.
Të dy qeshëm. E ai me një shpejtësi u çua i
gëzuar.
- Urime dhe u trashëgofshi, Loni!. Domethënë,
nënës sate ia plotësove dëshirën. E tashti, të lutem,
mblidhi mendtë. Më shkurt e më qartë me shkrimet.
Se ndonjë shejtane nëpër orët letrare t’i rrëmben të
gjitha e bëhesh gaz i botës!
Desha t’i them diçka, por s’fola. Heshtja ime
kuptohej se në rrugën e jetës kisha qartësi. Edhe pse
ndonjëherë mjegullohen shtigjet, ngadalë ecej. Ishin
vitet e tilla rinore që frenjtë dikush mund të t’i
rrëmbente...
- Po ti, Abe, e di hallin tim! Besoj se më ke
kuptuar. Unë kurrë s’kam bërë diçka për të krijuar
paqartësi. Aq ma tepër me shokë e shoqe.
- Ndërrojnë situatat, Loni. Si stinët. Në mes të
ditës së verës bëhet dimër. E në dimër nganjëherë
është verë.
Çka deshi t’më thotë për ndërrimin e situatave, e
kuptova. Por përse fuste stinët aty s’kuptoja gjë.
Mbase mund të ishte ashtu. Të hysh në martesë pa
dashur e të të rrëmbej ajo me dashurinë e saj që të ta
bëjë jetën gjithmonë të lumtur. E në të kundërtën, ta
duash deri ditën që martohesh e pastaj të merresh me
sharje e hidhërime! Kjo ma tepër m'u rrotullua në
mendime pa i thënë asgjë e Abedini fliste:
- E di ti atë Sulën? Ai deshi të mbytej përse
s’mundi ta fejonjë një vajzë të fshatit. Ngriti më
këmbë babai i tij të gjithë miq e dashamirë derisa e
fejoi. Dhe, pastaj një të ardhur këtu për të kryer
studimet, humbi terezinë me një shejtane...! Atë të
fshatit pastaj e la.
- Abe!, -iu ktheva i buzëqeshur. Unë s’e kam atë
hall. Për punë të tilla kam marrë leje qyshkur isha në
djep. Atëherë i pat ardhur një fallxheshë nënës sime.
Dhe ajo ia kishte shtrirë dorën time të vogël të më
tregojë një fall. Fall për fatin tim. E kishte rrotulluar
një pe ajo!Lidh e zgjidh, e lidh e zgjidh. E pastaj i
kishte thënë nënës: Ky djalë do të ketë fat në
mësime. Do të bëhet i ditur! Por do të martohet... dy
herë!
Nëna kishte rënë në mëndime.Sa herë që më
rrëfente për këtë, një rrudhë në ballë i dilte. Ajo
këpuste fijen e rrëfimit, e pastaj, pas një heshtjeje,
theksonte me zë të mekur “dy herë”!
I buzëqesha Abes ftohtë. Edhe ai u shqetësua
duke lëvizur nga vendi.
- Vërtet ashtu i ka thënë, Loni?!
- Pa ta shtuar asnjë presje Abe! Nëna kështu më
thotë!. E unë mendoj se martesa ma Lijen do të jetë
e pastaj...
- Çka pastaj? - u bë kureshtar të di Abidini.
- Vetëm nëse është e çmendur, Abidin. Për bukuri
s’më intereson. Ma ka zgjedhur nëna dhe unë e
pëlqej si të tillë. E pëlqej edhe nëse është leckë e
hedhur...!
- Atëherë ajo pastaj s’ka vend, Loni!, -ma ktheu
ai.
- Ka Abe! Si s’ka. Pastaj mund të martohem
vetëm me vdekjen, nëse më dashuron!...
Malli nuk përkufizohet dot!Ai befas del në
kujtime.Të ndez atë fitilin e padukshëm që gjarpëron
në brendi si vetëtima në qiell!E pastaj lëshohet për
të shkretuar si rrufeja kur oshëtin e përplaset mbi
kokat e plepave.Përmasa e tij nuk është blerim
pranvere.Ai derdhet për të rënduar
frymëmarrjen.Për të vrarë idenë.E mbi të gjitha për
të ngarkuar frymëzimet që duan të lindin porosi
mirësie.Të mbjellë në ugarin e jetës rrënim!
E ndarja?!Është gurra që krijon detin e tij.Duke
përmbytur takimet krijon shtratin ku prehen
kujtimet.Dhe mblidhet ai lamsh i zbrazëtirës që ta
hedh velin mbi gjithçka.Nën hije të brengës lind
tundimi.Ditët nuk kanë dritë!Në hark varet hapi i
lirë!
Çfarë aktrimi mund të kenë dukjet e tilla?Në
damarin e jetës rredh verdhësi.Përthahet blerimi në
dengje të ngujuara të shpresave.Heshtja mbulon
pirgun e dhembjes,vetmisë!Në binarët e honit
praptohet e rrokulliset liria.As portat e agimeve nuk
presin miq.Hyjnë e dalin mendimet me
rrapëllimë.Ulen sheshas në zabelin e heshtjes.Se
dikund bardhësia e jetës ka humbur!Në sofër s' ka
mirësi!Bie muzg i zi!
Dreqi gjithmonë i mbjell prapësitë.Ai rend
gjithkah e hy githkund.Shërbimet e tij i ngul në prag
të çdo porte.Aty ku nisen hapat e së mbarës.Krijon
lak në domethënje kuptimesh.Njollën e rrënimit e
ngul mbi të vërtetën.Të duket ajo në ndeja , ahengje.
Në ëndërrime pikëpamjesh del sfidë e
pamposhtur.Dhe do të mposhtë qëndrimet!
-Jo!Nuk nënshtrohemi dot!Edhe njëqind herë të
biejmë do të ngritemi ne!,-pëshpërita vargjet e
poetit.Dhe para më dilnin të gjithë ata që preheshin
pa nishane kujtimesh mbi varr.Vetëm era e ngrohtë e
pranverës mund t'ua përgëdhelte shtatin.Blerimi i
saj t'i mbushte me qetësi.E ata ringjalleshin ,
ringjalleshin!Ringjalleshin të mbijetojnë mbi trupin
e nënshtruar të vatanit!
-Jo!Nuk lejojmë kurrë!,-u përbetuan djajtë.Kemi
sistemin ne.Ai shtrihet rretherrotull.Me sy qiklopësh
vështron!I ndjek hapat, idetë ,qëndrimet ,veprimet!
Dhe i shiton pas shpine.Me stil e ritëm të përsosur
herr të panënshtruarit.Maqineria jonë nga sofra i
largon shenjtorët.Ajo do dreqër rreth saj.Gatuan në
kuzhinën speciale gostitë që krijojnë oreks për
shëmti.Ashtu e fitojmë atë vrull për të thyer deri në
pakufi!
-S'i shfarosni dot!Mirësia e tyre ka shenjtëri të
paparë.Lind në çaste befasie.Edhe atëherë kur ua
prishni gjurmët!Hijet!Edhe atëherë kur i shani!Ata
sërish me nur e me qëndresë ngriten në shkrime,në
këngë.Brez pas brezi përcillen si urata...!
IX
Në hyrje të Bibliotekës ku shkoja për të përgatitur
provimet, duke kërkuar nëpër libra fletanëtarësinë,
gjeta një kartëpostale.Përpara një kohe ma kishte
dërguar Mani. Nga ndarja e tillë më kishte marrë
malli për të biseduar e për t’u parë me të. Ndaj e
lexova sërish kartëpostalen:
Unë po punoj ngapak. E kam vështirë
ndarjen nga mesi i studentëve. Megjithatë, jeta
s’përballohej ndryshe. Poezinë tënde e lexova në një
Rilindje që e bleva këtu.Sikur po bisedoja atë çast
me Ty. Suksese edhe në shkrime të tjera, edhe në
jetë.
Urime për fejesën!
Mirupafshim!
Mani,
Duseldorf
Si mundet ky njeri kaq heshturazi të ndahet e të
niset rrugës së kurbetit?. E jeta s’përballohej
ndryshe! Ashtu edhe ai shkruante në kartpostale. Kjo
ishte plaga jonë. Ky ishte realiteti. Përditshmëria
kërkonte. E prej nga?
Sikur të përkujdesej një organ shtetëror e t’i mbante
menjë kafshatë në studime, s’do të shkëputeshin
me mijëra të tillë si Mani për të siguruar ekzistencën
e për të vijuar pastaj me pengesa studimet. Shkëputja
nga studimet krijonte vakume. Atë e ndieva sa herë
që largohesha për pak kohë. Lëre më Mani, që ishte
larguar thuajse një vit. E ai detyrohej t’i merrte nga
shokët e tij shënimet e ligjëratave, t’i përshkruante.
Edhe literaturën tjetër e shfrytëzonte nga librat e
Bibliotekës, duke qëndruar që nga ora shtatë e deri
kur mbyllej ajo në orët e vona të mesnatës.
Në sallën e leximit të Bibliotekës kishte rregull.
Qetësi! Ishte edhe ngrohtë.Banesa e dytë pas
dhomës në konvikt ishte ajo. Bëra kërkesën sa hyra
brenda për të marrë librin që desha ta lexoj. E vendin
e sigurova me fletanëtarësinë e saj.
Duke kërkuar në kartela librin e ekonomisë që
fliste për merkantilizmin, gjeta librin mbi Lëvizjen
masone! Dhe fletëkërkesën e bëra për të dy!
Nëpunësja, një grua shtathedhur e syzezë, me
buzëqeshje e urti të gjithë i priste e i shërbente. Mori
fletëkërkesat dhe shkoi si flutur për t’i gjetur. Unë
shkova në vendin e leximit numër 56. Nxora nga
trasta shënimet e shkencës mbi financat dhe lexova
mbi krijimin e sistemit bankar.
- Dreqi e marrtë këtë krijim të këtij sistemi. Sikur
të mos ishte paraja, njerëzit do të ishin ma të lumtur.
Bile, as që do të dalloheshin kështu. E tashti, me
krijimin e sistemeve të tilla, ca përfitojnë nga
momentet. E ca të tjerë ngecin, ngecin!
- Në komunizëm sistemi bankar zhduket. Secili
merr sipas nevojës e punon sipas mundësisë, ishin
shprehjet që i lexova nga shënimet që kisha marrë në
ligjërata.
- Eja dhe besoj tërë kësaj. E nëse përpiqesh ta
thuash ndryshe apo ta demantosh po në këtë kohë e
në këtë proces të zhvillimit, kur paraja, jo vetëm që
s’e zhduk funksionin, por krijon edhe funksione të
reja, menjëherë bie nga provimi. Profesor Sabahu,
duke buzëqeshur me cinizëm, të thotë:
- Urdhëro shkruaje e pastaj diskutojmë. Ndërsa
këtë herë po ta jap një pesë si kujtim që të
vetëdijësohesh se fjala e shkruar në libër duhet të
thuhet ashtu nga studenti i mirë e i përgatitur!
- Dreqi i marrtë! Flisja atë çast me vetveten. Kur
njerëzit krijojnë në shpirt statizëm, ata edhe
s’munden t’u ikin lehtë shablloneve. Edhe
profesorët, pikërisht ky Sabahu, nganjëherë, për një
fjalë goje, apo për një presje, të hidhërohet e me një
të dobët ta rras kësulën.
- Duhet t’i përmbaheni tekstit të shkruar!,- thonë
të shpeshtën. E shkenca e tillë është e dirigjuar. Sa
qëndron si e vërtetë, kushedi!
- Shok profesor!,- i thash një herë. Nëse në teori
kanë shkuar përpara, duke shpjeguar për fenomenet,
si qëndron hesapi me realitetin praktik. Sa i kanë
zgjidhur ato?
Ai hapi sytë dhe më shikoi gjatë. Ma tepër se u
steps, por, sërish duke buzëqeshur me cinizëm, më
tha:
- Është mirë që në aspektin teorik kanë ecur. Dhe
ktheu kokën e u nis të largohet!
Sikur t’ia shkruaj të gjitha dilemat rreth
shënimeve që flasin për sistemin bankar, se ai “do të
zhduket pikërisht në komunizëm.” E në socializëm
është duke “zbehur ca funksione”! Në realitet, ai
krijonte funksione të reja, ku nga paraja lindte
sistemi i kredisë, i kamatës, i provizonit të kamatës
mbi kamatën..., e sa e sa sisteme që flisnin se paraja
kurrë s’do të zhduket. Në të kundërtën, aparati
shtetëror nuk përkujdesej për klimën e krijuar të
shfrytëzimit. Ai përkrahte dhe përdorte politikën e
tatimeve, të përndjekjeve, dhunën e presionin mbi
popullin.
Ashtu i zhytur në mendime, që s’di ku më shpinin,
befas pashë se nëpunësja e bibliotekës i kishte
nxjerrë librat dhe priste t’i marr. Sa kohë kishte
kaluar duke u marrë me mendimet, nuk e di! Vetëm
më kujtohet se ajo kishte pritur gjatë.
- Më falni, s’e kisha mendjen aty! - i thash
ngadalë.
Ajo më buzëqeshi ëmbël e pastaj vazhdoi:
- Të vëreva, por ti nuk kujtoheshe. Mos u zhyt në
brendi të halleve që ka shkenca. Se ke moshën e tillë
e fundin s’e gjen kurrë në dije! Herë pas here pusho
e shiko, se vitet ikin! - buzëqeshte ajo.
Me librat në dorë u ktheva në vend. Sapo u ula,
ndjeva në sup një dorë. Ktheva sytë dhe pashë
Abdylin. Ai kurrë nuk lexonte në Bibliotekë! Atë
ditë kishte ardhur të më takojë mua.
- O Duli!, - i thash ngadalë.
- Shkojmë e pimë nga një çaj!, - ma ktheu.
Kur dolëm nga salla e leximit dhe hymë në bufe,
ai më tregonte se si e kanë burgosur Avdiun. Ndërsa
shtypshkronjën ku botohej “Lajmëtari” e kishin
marrë ata karakanxhollët e sigurimit. Dhe të
tmerruar nga ajo që mundën ta zbulojnë në qytetin
L, po shkojnë vërdallë.
- Po Sherifi si është?
- Ka pasur probleme me shëndetin. Tashti është
vendosur në një banesë me Ismetin. Do të takoheni
së shpejti. Vetëm kujdes!, tha ai.
- Mos u mërzit, Abdyl!,-iu përgjigja, dhe vëreva
se në fytyrën e tij po shtoheshin rrudhat. Tashti kam
edhe porosi të tjera, e duhet më tepër mençuri. Edhe
në shtëpi m’i than të njëjtat fjalë, edhe Shpresa M.
ashtu më shkruan. Edhe Miranda më thotë sa herë që
takohemi. Tashti ka kohë që s’jam takuar dhe s’di ku
ndodhet ajo!?
- E ti menjëherë pas sajë. Çka je ti?! - buzëqeshi
Abdyli me stilin e tij të ngacmimeve. E pastaj
vazhdoi: Kanë shkuar dikah me Ganiun. Do të
marrësh vesh. Ki vetëm pak durim sa të kthehet e
mos pëlcit aq shumë!
- E kam shoqe, ore! - ia ktheva.
- E di e pastaj..., - heshti ai.
- Çka pastaj, Abdyl? Atë që e kam shoqe ashtu do
të mbesë në jetë!.
- E unë mendova se..., - heshti ai.
- Unë pres të martohem, Abdyl.
- Me cilën?- zgudulloi sytë ai.
- Me atë që u fejova.
- Po tallesh?
- S’tallem kurrë! - iu përgjigja.
- Atëherë do të vi në dasmë, kur të martohesh. Pa
tjetër, Loni! Do të vi.
Abdyli iku .U ktheva në vendin e leximit. Nga
kureshtja lexova librin “Lëvizja masone”. Duke
shfletuar kapitujt e duke u zhytur në brendinë e tij,
për nga veprimet e masonëve m’u kujtuan ca koka.
Në mesin e tyre shikova edhe redaktorin e politikës
së brendshme, Cutin! E ai ma tepër merrej me
kulturë.Me veprat që ia përkushtonte oborrit të
shfaqte ndjenjën se Cuti është një oborrtar i lumtur e
që përpiqet të herrë apo të ruajë deri në përjetësi atë
vend. Në realitet, ai Cuti kishte kompetenca për të
gjitha dhe për të gjitha mbante llogari, duke dredhur
penjtë hollë e hollë.
- Dëgjo!,- më pat thënë pak ditë përpara. Unë i
kam lexuar ca shkrime. Dhe ti, për besë, më
shqetëson. Edhe brendia, edhe stili , edhe titujt.
- Ndoshta s’kanë nivel, shok redaktor!
- Jo! S’flasim për nivelin. Janë të ngarkuara me
diçka. Ke ndikime dhe këndon për atë që perëndon!
- Këndoj për atë që perëndon?!, - u habita. - Po,
shok redaktor, unë i këndoj gjithmonë një ardhmërie.
Në të i kam sytë!
- Pikërisht se për atë këndon. Është e perënduar
ajo.
Ai u rrotullua me karrigën.Hapi derën e një
vitrine, ku kishte paluar shumë dorëshkrime. E mori
në dorë një gazetë.
- E shikon? Këtë e kam ndarë të ta them. Përse
titulli Lindita? Ishte poezia e botuar dy muaj
përpara. Dhe për të tashti ai me një stil hetuesi
kërkonte të dëshifrojë qëllimet!
- I kushtohet një Lindite!, - buzëqesha.
- Hë! Ku po e rrokullis ti. E vargjet nuk
tingëllojnë ashtu. Ja, po deshe, e lexojmë dhe e
nxjerrim qëllimin. Dëgjo!
Se di përse çdo natë kjo vetmi-Lindita...!
Ai heshti. Nuk lexoj më shumë. Shkundi kokën
dhe vuri lapsin mbi hundë me dorën e djathtë. E
pastaj, duke ma drejtuar drejt meje në shenjë vërejtje
më tha: - Unë këtë kështu e kuptoj. Është ftesë që të
bashkohen të gjithë ata për atë lindjen e ditës
sate!Pale a do të vijë ndonjëherë. Ki kujdes se sfidat
e tilla ne i kuptojmë.
Heshti. S’fola as unë. Jo pse pajtohesha, por më
mirë të mos i përgjigjesha.
- Si të doni tashti mund ta komentoni. Unë të tillë e
kam shkruar!
- Unë s’dua ta peshoj mirë e mirë. Aty del haptas
kushtrimi kundër kësaj që e kemi. Mos se do të kesh
punë me..., - nuk e tha. E megjithatë unë e kuptova
se kush mund të ishin ata.
- Edhe për përkushtime vajzave të reja si Lindita? -
i thash me ironi.
- Ha-ha-ha! - qeshi redaktor Cuti. - Djalosh!, -
vazhdoi ai.Po të jap sinjal se krijimet i ke të
ngarkuara. Po deshe ja edhe një sa për të të bindur.
Ai edhe njëherë mori nga vitrina një dorëshkrim.
Të gjitha qëndronin të paluara si dosje e hapur dhe
atij, kur i tekej, i nxirrte.
- Është i yti ky punim?! Ma shkundi përpara syve.
- Po,i imi është!
- E për cilin flet këtu?
- Është punë imagjinate, redaktor. Frymëzimet
mund ta hedhin krijuesin gjithkah. Arti do liri...
- Vetëm s’do atak!, - ma ktheu. - Ti i përbuz
forcat këtu. Ata hyjnë pa ftuar edhe në dasma e
përgjojnë. Bile, i atakon përse po mbledhin shënime
e grumbullojnë material, qofshin ata edhe këngëtarë
që këndojnë për horrat e Ballit!
- Pikërisht s’është ashtu!, - ia ktheva.
- E di se ti s’i pranon ata. As edhe këtë për horrat.
- Assesi! Horra mund të jenë ata që shtypin,
redaktor!
Ai zgudulloi sytë. Lëvizi karrigen dhe kroi kokën
me dorën e majtë. Pastaj si mori një qëndrim zyrtar
për të qenë ma i besuar në ato çka foli .M’u drejtua:
- Djalo, edhe një fakt do ta jap dhe me ty po
përfundoj. Nëse në të ardhmen më dërgon në redaksi
punime të tilla të ngarkuara, do të këpus. E di ti se
çdo shkronjë e kam për detyrë t’ia di domethëniet!
Ja, ky është tregimi "Ai M.në shtëpinë tonë! E ke
shkruar ti?
- Po, unë jam autori! - iu përgjigja. Dhe aty për aty
u shqetësova.Mos e ka marrë për vetveten
redaktori?,- mendova. Dhe ka bërë gjithë këtë punë,
duke hapur dosje për punimet e mia?
- Mund ta merrni si të doni redaktor. Por, tregimi
është i shkruar për kohë lufte. Dhe ai M. është
personazh i imagjinuar dhe s’aludohet te askush. Aq
ma pak për Ju.
- Ha-ha-ha!,- qeshi redaktor Cuti. Po përpiqesh të
mbrohesh. E çdo gjë e nxjerr në shesh Valon. Ne
nuk paguhemi kontasikoti. Ne e dimë mbi të gjitha
historinë e një të kaluare. Në redaksi s’do t’i
madhërojmë as Shaban Polluzhat, as Xhemë Hasat.
E më në fund, s’do ta madhërojmë as atë M-ën tënd!
Prandaj,s'e kemi botuar!Jo që si shkrim s’ka vlerë,
por... Për atë po na paguajnë ne. Më kupton?
Prandaj, të them ndrysho stilin. Je i ri dhe kam
shpresë se mund të ecish drejt rrugëve të zhvillimit.
Në të kundërtën, mund të të presin rrugë që s’do ta
kuptosh nga u hapën! E unë s’ta dua atë gjë. Duhet
të më kuptosh se sistemi ynë lidhet prej këtu në
zyrën time e deri...
Ai mbeti duke menduar zgjatjen e sistemit që
ishte gjithkah. E unë, tek lexoja veprimet e
masonëve, më dilte përpara redaktor Cuti mason i
vërtetë...

PJESA E DYTË
Dallgë shqetësimesh!Në nyje mbesin misteret e
frymëzimit.Ditëve u mblidhet shëmtia.Vrulli i
prapësisë vërshon.Duhma e rrënimit si syngji ngulet
në ndërgjegje.Kaplojnë brengat për qëllime
kuptimi.Domethënja e ligësisë zvarriset!
Përse këto çaste gëzimi i përzier hidhërim?Çka
ndodh në këtë rrugëtim të tillë!?Diadema e suksesit
nuk do kllapi.Përse jam mbërthyer me kthetra të
padukshme?Pesha tunxh më bie
mbi!Kruspullosem.E mbes i vetmuar,meit!As fjala e
urtë s'më lind nga shpirti.Më kot meditoj.Drita e
yjeve të frymëzimit shuhet.Në vargje shtrihet vdekja
si pranverë pa blerim.Hiri e shkrumi aktrojnë në
mendime!E ndarja shtrihet në kapituj!
Klith nën hije të zeza mendimesh.Balli i ftohtë si
akullnajë zverdhet e vdes!Si ta bëj atë hap?
Kryeqendra në soditjet e mia.Rri e shtrihet në
kujtime.Rrugët si gjarpërinj nën këmbët e udhëtarëve
heshtin!Heshtin e durojnë!Ngriten godinat për ta
puthur qiellin.Lartësitë që duken e nuk
preken.Megjithatë kthehen në kujtime.Dhe lindin
ëndërrime...!
Tufat e kujtimeve shpërndahen si shtegtarë.Në
radhë palohen thellësive e largësive.Ashtu siç
radhisin ditët në kalendar.Gjurmët u rrijnë në
ndërgjegjen e heshtur.Oshëtijnë!Si të shfaqen në
faqe të librit të përndjekur.Në oborr të orakujve
orgjitë stërviten si t'ia presin hapat rritës!Ta
zverdhin blerimin.Diafilmi i pamjeve të mbushet
verbësi!Të mbretërojë shurdhësia!Meit të mbesin
këngët...
Simfonia e magjisë në përmasë zgjatet -
pfundësi! Në bjeshkën e lartë ku rrinë të heshtur
urtakët kthehen si shenjtorë!Me Librin e Durimit
shtrojnë sofrat e agimeve.Rrudhat e ballit flasin për
qëndresën.Për atë që e ruanin në kazamate!Dhe i
thurrnin këngë vatanit!
Suita e përbindshave sorrollatet mbi shesh.Aty
ku del Gjergj Elez Alia.Me plagomë në shpirtë
mbërthen fuqitë.Për hijen e Micit betohet!Për
Shtëpinë e Lidhjes -Loken tonë prej guri...!
Oshëtinte brenda natës bullari.E binin në të
urtakët.Sfinga e gjallë ua përpinte gjakun.Vargani i
Laokoontëve shtohej! Histori përndjekjesh!
Mesjetë! Vetëm servilët cinikë buzëqeshnin.Në
gjymtyrë të mpira të urtakëve- kushtrimi!E rrinin në
heshtjen e thellë!Në muret e natës i mbërthenin
ninullat.As lindja as vdekja nuk kishin orar
.Burgosjet , përndjekjet,linçet, ngriteshin jehonë!
Kryeqendra më rrëmbente me magjinë e saj!Dhe
me pikëllimet...!Endesha soditjeve!
I
Se jeta ka shumë dallgë që të përmbysin e kurrë
s’të lënë ta çosh kokën e kuptova. E sa më shumë që
afrohej pragu i kryerjes së studimeve, e ndieva se
koha e martesës po afrohej. E nëna Xife atë ditë e
priste padurim.
Mblodha literaturën që do t’më duhej.Shënimet
për katër provimet.U konsultova gjatë me shokët dhe
dalëngadalë po përgatitesha të tërhiqem nga
Kryeqendra me valigjet siç i kisha bartur një kohë
prej katër vitesh herë në shtëpi e herë atje.
Megjithatë një lamsh i madh ma zinte frymën në
kraharor. Ishte jeta e lirë e një studenti apo shprehitë
e krijuara në Kryeqendër s’e kuptoja. Më dukej atë
çast se shkëputesha për t’u shuajtur diku në
provincë, ku s’kishte as biblioteka, as redaksi, as
fakultete. Bile, as xhiro!
- Doemos! Pëshpërita në vedi. Është ajo vendlindja
ime. Aty më ka rënë koka,thash duke rikujtuar
vargjet e Çajupit. Dhe, m’u bë se dashuria për
fshatin Llag m’ishte zbehur. Por, sa herë që ia
përmendja emrin më kaplonte një ndjenjë e ngrohtë
në shpirt. Më dilnin përpara skenat e një fëmijërie,
ku isha rritur me shokë e me shoqe. Shkolla fillore e
fshatit ku i kreva katër klasë dhe fundi i vitit
shkollor kur dilnim në fotografi me mësuesin.Eh! Sa
gëzim ndjenim!Eh! sa të lumtur ishim.
- I erdhi fundi!,- përshpërita sërish duke menduar
ndarjen nga jeta studentore në Kryeqendër. Edhe në
afatin e prillit po të pres, sërish duhet ta lëshoj këtë
vend. S’më ka faj asnjë përse kam lindur në Llag të
qytetit K. e jo në Kryeqendër.
- Hë! E di përse të rinjtë e kanë kokën për në
qytet?, -më kishte pyetur njëherë xha Lima.
- Se di, xha Limë.
Ai buzëqeshi duke më thënë:Tashti të gjithë
lindin në spital të qytetit. E aty ku të ka rënë koka
është më e ëmbël toka!,- qeshi ai.
Unë s’kisha lindur në Kryeqendër! Jo! Por kishte
diçka nga e vërteta e xha Limës. Sikur më tërhiqte
diçka për në atë vend. Dhe meqë vinte koha për t’u
ndarë më dhimbsej ndarja.
Heshta. Nga ato mendime më iku mendja tek
titulli i poezisë së shkruar Larg vendlindjes. Aty e
shfaqa mallin për fëmijërinë time të kaluar pikërisht
kur merresha me studime në Kryeqendër. Nuk
munda pa i përjetuar ditët kur isha shtatëvjeç e i
lëshova lopët tok me grumbullin e djemve e cucave
të fshatit. Atëherë mblidheshim në mëngjes pa lindur
dielli dhe niseshim varg mbi krahët e Birave të
dhelprës për të dalë tek Ndajnë udhat,tek Tuma e
gjithkah për t'i kullotur deri në mesditë.
Qysh atëherë, sa shpejt që kaluan vitet. Gati
gjashtëmbëdhjetë. E kjo ngjarje më qëndronte shumë
e njomë në kujtesë. Sikur kishte ndodhur dje apo
pardje. Dhe sa herë që më shfaqej diçka nga e
kaluara më dilte përpara po kjo ditë, kur renda për të
gjetur dy lopët. E malli më merrte për të gjitha viset
që i pata kaluar. Sikur të bëhesha edhe njëherë i
vogël?,- mendova. E të kthehesha atje në fshat për të
kaluar pushimet verore në Lumin e Zajazit. Bashkë
me shokët e fëmijërisë që tashti qyshkur se jemi
shpërndarë nëpër anët e botës e rrallë shihemi.
Rrallë!
M’u kujtuan hurdhat e thella pranë livadhit të
Mulla Ramës, ku ndahej vija e ujit për tek Mulliri i
Arapit. Mblidheshim ne fëmijët e Llagut por edhe
ata të fshatit C. Aty laheshim bashkë. Dilnin ata nga
hurdha, pastaj hynim ne. Dhe anasjelltas. Thuajse
kishte një rend. Një marrëveshje.Edhe kur rreziteshim,
ne në këtë anë të lumit, në livadhin e Mulla
Ramës. E ata matanë, në sinurin e fshatit të tyre!
Një ditë kjo marrëveshje u prish. Sepse u
ngatërruan Liku që ata të fshatit C. e njihnin për
prapësi dhe Shaqua që ne të Llagut e njihnim për të
urtë, por për trim e kokëfortë. Përse u ngatërruan se
di akoma. E meqë ishin ma të mëdhenjtë, ne të tjerët
u ndamë si zogjtë e klloçkave dhe më pikëllim i
përcillnim tek rriheshin. Kur Shaqua fitonte ne
gëzoheshim. Edhe ata të fshatit C gëzoheshin për
Likun edhepse flisnin se është ngucakeq e të drejtë i
jepnin Shaqës.
Ata u ndanë dhe mbanin pastaj hasmëri. Nuk i
flisnin njëri -tjetrit. Ajo u diktua edhe tek ne.
Qëndronim më të ftohtë. Mbanim distancë sado që
ishim shokë në mes.Por, kur mungonte ndonjëri vrik
e vrik pyesnim: Përse s’ka ardhur në lumë?
-Eh! Liku çfarë djali u bë! Shumë i dashur për të
gjithë. Kafshatën që e niste për në gojë e ndante me
shoqërinë. Por, u lidh me shokë të këqi ai! E pastaj
filloi alkoolin nëpër kafene.
Kishte kaluar më shumë se një vit, nga që ai se
për çka e merr litarin dhe... I ndjeri!...
Ndjeva një rënqethje. M’u turbulluan sytë. M’u
pre diçka në shpirt. E ndjenja e mallit m’u zgjua për
të gjithë vendlindjen. Për burrat, gratë, për fëmijët.
Për brigjet, kodrat, fushat. Për këngët, dasmat e
miqësitë.
- Këto janë ajo madhështorja e jetës. Çka se në
Kryeqendër ka kinema, teatro. Çka se ka parqe e
xhiro? Çka?!
E ndjeva se në shpirt më brente malli e thinjat e
para pikërisht më dolën për vendlindjen dhe njerëzit
e saj. Ëndërrova atë çast për t’u punësuar dikund në
arsim. Dhe, më doli përpara biseda e zhvilluar me
profesorin e Teorisë së sistemeve, Zanin!
- Të të gjejë një vend pune këtu! Ndalu! Ke rast
ma tepër për të ec përpara. Është kjo Kryeqendër.
Këtu janë shkencëtarët, poetët, krijuesit. Këtu janë
institucionet, redaksitë, gazetat. Këtu mbahen
takimet, jo në provincë!
- Megjithatë edhe ajo i ka shenjtëritë e veta,
profesor!Atje ma lehtë i ndien tabanet e këngës dhe
vallen e popullit. Ia ndien dhembjen dhe ia fal pastaj
të gjitha. Ia vë gishtin tek plaga ku kullon. Nëna ime
s’i kupton shkrimet. Ajo do nipa e mbesa, profesor!
Jo një e dy!, - i thash.
Ai qeshi e pastaj heshti. Heshta edhe unë. S’e di
përse në atë heshtje sikur desha t’i them fjalë të
tjera!
- Të kuptoj, Valon! Të priftë e mbara! Të bie
barra ta bësh atë jetë atje. S’ndryshohen traditat
menjëherë. Por, mos na harro. Na kujto ndonjëherë
për të mirë. E kur të vish, kthe. Do të pimë kafe si
miq. Tashti jemi të tillë...!
Bardhësia e borës hata.Në sytë e nënës
rrënoheshin malet.Trandeshin brigjet e
lumenjve.Rokullisej çdo gjë!Mbi rrugë pllastet e
borës krijonin pritë.Ortekët e saj rrinin në pusi.E ajo
përgjonte nga dritarja.As heshtja nuk ia mbulonte
shqetësimet.Në shpirt i kërleshej befas qetësia.E
merrte rrëpirave ku shtrihej shtresa e
bardhësisë.Ngrinin buzëqeshjet.Vareshin rënkimet si
akuj mbi strehë çatishë.Vetëm babai i shtrirë në
shtrat,lëshonte kërhamat e gjumit.Bënte sefa!
Pikëqëndrimi i shpresave ishte një
cak.Martesa!Një jetë e pritur për një çast.Dhe dilnin
në pritë të gjitha plagët,dënesjet.Vajtimet kthenin
mekamin.Shtroheshin në urata trashëgimesh.
Megjithatë në zemër gulonte vullkani.Në skenë
aktronte kthetra e paparë e vdekjes.Rrëmbente me
ftohtësinë e saj.Gëzimet,lumturitë.E rrudha mbi
ballin e ngrysur u falte .Pikëllime!Qëndresë për
mbijetime!
Ditë të rënda përshkon njeriu!E guri
pëlcet.Drunjtë kërrusen nga pesha!Ai ec.Ec dhe nuk
ndalet kurrë.Ec të mbërrijë tek xixa e shpresës.Diku
në largësi shfaqet ajo.Dhe niset ai i përdjegur nga
pikëllimet.I rrënuar nga brengat.Njeriu!Më i fortë se
hekuri i kalitur në zjarr!
Kush ia kupton atë domethënje qëndrese?Në
cilin zabel të blerimeve i rri gëzimi.Nga cilët kroje të
gurrës krijon vargje për dasma.E hyjnë në valle
pëllumbat krahshkruar.Cili zë bilbili ia shëron
plagët?Cila lule pranvere i fal bukuri...?
Në rrugën e misterit nuk pyetet për shëmti.Nuk
përkufizohet përmasa e saj.Shtrihet si gjërësi
shkretëtire e përthan frymëzimet.Vetëm rruga e
gëzimit nuk ka adresë.Me lot ujiten lulet e vetmisë.E
rritet kujtesa mbi ta.Kurrë s'u perëndon
buzëqeshja!Troku i tyre ndihet! Hapëron agimeve e
muzgjeve!Në thellësi misteresh hy!
Bijnë e ngriten me gurin e rëndë të vuajtjes!Atje
ku krahët e shqiponjës thyhen nga shtërngata.E
mbesin pezull dritat.Farfurijnë çerpikët e
përlotur.Rrokullisen magmat e brendisë nga
errësira!
Gjithmonë në sofër vendi i mbetur bosh.Si
kapitulli i shkruar i një proze.E mbesin ide të
pashkruara.Presin t'u kthehet autori i mbërthyer me
pranga.Në nyje i mbajnë frymëzimet.Në edicionin e
heshtjes egzemplarët unikatë.Flasin me gjuhë
vetmie.Pa zë!Lotët e syve janë vargje ,romane,
drama ! Jetimat aktorë...!
II
Bora që binte, për një çast e mbulonte vendin me
një pëllëmbë trashësi.E koftori që nëna i fuste dru
lisi përpiqej ta mundte acarin. Dhe qëndronim ne të
tre në dhomë.Të heshtur e duke menduar secili veç e
veç. E nëna Xife e ndiente veten të gëzuar qyshkur
erdha unë, dhe i thash:
- S’kam më punë me banesë. Provimet që më
mbetën këtu do t’i përgatis.
Por, bora që binte pa ndalur e shqetësonte atë.
- Si do ta bëjmë dasmën kështu?
- Do të kalojë deri atë ditë!, - iu përgjigj babai.
- E nëse e mbush ma tepër? - shfaqte dilemat ajo.
- Është punë e të madhit zot, grua!
- Ashtu është. S’i dilet përpara fuqisë së tij!, -
shtoi ajo. Por, ne do ta kemi vështirë ta nisim koçinë
nëpër këtë rrugë te mulliri e përpjetë te Xhamia.
S’hyn këtu as traktor, as limuzinë!
Drejtova sytë nga dritarja dhe pashë pllastet e
borës që binin.
- S’do të dilet edhe jashtë, nëse mban kështu!, -
thash.
- Po! Po bir!,- u shqetësua ajo.
Vërtet, në atë tufan s’mund të lëvizte asgjë e lëre
më një Fiqo që kishte daja Hamdi. Atëherë, përveç
atij s’kishte asnjë në fshatin Llag veturë. E koha kur
ishte e vështirë, ai as që e ndizte makinën.
- Mos u bë marak aq shumë, nënë! Mund ta
zgjedhim edhe ndryshe.
- Si?, - mu drejtua me sy të hapur dhe e habitur.
- Fare lehtë!, - i buzëqesha. Lija mund të ecë edhe
vetë. Shkoj unë dhe e sjell. Ajo e njëjta është: Si me
koçi dhe pa të.
- Luaj vendit, biro! - m’u kthye e hidhëruar. S’e
marr një nuse përmallë sikur është e vejë. Ashtu ato
të bidateve vijnë. Unë dua adetet të gjitha t’i bëjë.
- E çfarë adetesh, nënë? Sa shumë randësi u kushton
atyre. Ca herë duhet vepruar ashtu siç janë
mundësitë e rrethanat.
- Në këto punë mos u përzi. E di unë si duhet një
dasmë. Ajo ka hije, kur ke pranë farefisin. Miqësinë!
Këngët e vallet! E ti mund t’i mbledhësh shokët nga
i ke. Këtë herë do t’i presë nëna me të gjithë të
mirat. S’kam për çka të kursehem. Gjatë e prita këtë
ngjarje. Një jetë!
- E di nënë, e di. Por, sërish po kursehesh për
diçka. Unë kam edhe shoqe, e t’i si përmende për t’i
ftuar.
- Mos dil nga mendja, bir. Në këtë moment
përmblidhu. Hyn në radhën e njerëzve që dinë të
fitojnë, por edhe të kursejnë. Nuk mblidhen të gjitha
ato gjeldake, që i ke njohur në shkollë.
Babai lëshonte kërhamat e para të gjumit. Ashtu
i shtrirë me dorën nën kokë kënaqej duke fjetur. I qe
bërë shprehi dhe shpejt e merrte gjumi.
Ajo ishte e përqëndruar për dasmën! Si hiqej nga
mendja.Vetëm për atë bisedonte.E rrinte në
mendime.Të tjerat nuk kishin randësi.As pyeste për
to.As për provimet e mia.As kur do të diplomoj!
- Do t’a bëjmë!, i thash.
-Po bir!Do ta bëjmë! Por, mos harro! Ajo prek
thellë. Të hap plagë. Ki kujdes dhe mbaje mend se
njerëzit s’i kanë punët të gjithë për këngë. Dikush ka
halle e brenga. Ka pikëllime. Ja! E kemi pranë tezën
Xhemojcë. Edhe kësaj radhe asaj iu shtua një
pikëllimë. I ndërroi jetë mbesa!
Nëna heshti. E kuptova përse.
- Do të dal matanë nënë!Në dhomën tjetër.Ftesat
do t'i bëj! E nesër do t’i kontrollojmë së bashku!,i
thash.
- Dasma hap plagë të thella!, - mendova. E tezja
Xhemojcë? Nëna s’tha se çka. Por m’u bë se tha ta
vizitoj!
Nëpër gjithë atë ndjenjë të madhe gëzimi nëna Xife
e kujtonte tezën Xhemojcë. Atë plakën e shushatur
nga vitet e jeta. Por të pathyer kurrë nga vuajtja e
durimi.
Ajo kishte mbi tetëdhjetë vjet. Por mendjen e kishte
tamam e s’ia luante topi. Edhe kujtesën e mbante pa
i shtuar as një presje e pa lëshuar asnjë pikë. E jeta e
saj zezonë e kishte detyruar të lidhet për një xixe
shprese! Pas nipit të mbetur jetim pa lindur!
Të gjithë fshatarët e Llagut, por edhe qyteti K.
ishin tronditur atëherë, kur të tre djemtë ia vrasin,
drugarët! E mbetet ajo me nusen gjelinë!Me
shpresë! Dhe të dyja vjerrë e nuse qëndrojnë.Lidhen
për pragut të shtëpisë!
- Të presim nuse!, - i kishte thënë vjerra pas
hatasë.
- Nëse më lind djalë vjehërr ,në këtë prag do ta
pres vdekjen!, - ishte përbetuar ajo.
Dhe ditët e muajt kishin kaluar. Në të zbardhur
të një agimi tok me rrezet e dritës që kishin hyrë në
dhomë, kishte lindur ajo xixën e shpresës, për t’ia
kthyer shtëpisë tymin në oxhak dhe këngët e dasmës
pastaj.
Pikërisht për atë nëna Xife më porositi që të
trokas në shtëpinë e tezes Xhemojcë e cila pat
qëndruar më e fortë se burrat për të rritur nipin. E po
në atë shtëpi pat kthyer këngët, kur pagëzonte
djemtë e tij me emrat e bijve të vrarë. Bile, me
këngët që ua këndonte mbi djep, i rriste për t’i bërë
synet, ku do të hidhte vallen e rëndë të burrave!
Nëpër ato mendime që m’u vardisën nëpër kokë
bëra listat për të ftuar dasmorët, e të nesërmen t’i
plotësonim me nënën Xife.
Vargani i gjatë rrinte me hije gëzimi.Nga kujtimet
derdhëte pamje nuri.Përmbusheshin skutat, oborri,
trarët e përçarë me hare dhe uratë:Trashëgime dhe
jetë të gjatë!
Po!Martesa!Ajo shpellë ku hyja me dëshirë.Më
rrëmbente për të pa vetveten aktor.E shkrimtari pat
shtuar:Don të dalish por, s'mundesh!
Tek qëndroja përballë miqëve,dashamirëve,
farefisit tim, njëmijë frymëzime më shkonin vërdallë!
Nga ta hidhja atë vargan të gjatë që rrinte i ngujuar
në tru.Vezullimin shkëlqyes të syrit të nënës se kisha
parë kurrë të tillë.Gëzimi që i rrinte në heshtje ia
shtonte madhështinë.Ecte ai trup i përdjegur i
saj.Me hije urtësie e qëndresë prej guri!
Hej!Shpirti i saj lëngon këtë çast!Deti i
shqetësimit në brendi i oshëtin.Vullkani nuk ka aq
zjarr!Tërmeti s'ka aq dridhje!Por, ec e s'dorëzohet
ajo.Është pirg i gjallë që nuk shembet kollaj!E ditën
e ëndërruar e mbërriu.Ia vu themelin dëshirës!
Vargani i gjatë rrinte si hije gëzimi.Kurrë nuk
kishte qëndruar kështu.Sa herë radhë-radhë ishin
strukur nëpër skaje për të derdhur lot e klithma!E
ecnin pa fjalë e me det shqetësimi!Ftohtësinës ia
shtonin një varr mbi! Shtëpisë i shtohej pikëllimi!
Errësira!
E babai?Ai burrë i rrahur nga tallazet.I kalonte
brigjet duke pi duhan.Shtëllungat e tymit tek
ngjiteshin hapësirës sikur ia rrëmbenin
pikëllimet.Mërgonin atë çast ato.E gëzimi dhe
shpresa zinin vend në zemër!Po!I tillë ishte ai.Kur
strukej ato çaste ia mata kuptimin e durimit.As valle
e këngë nuk mësoi!Me punë e me djersë i mundi
plagët!
Unë aktor në rolin kryesor.Gjurmët e së keqes i
fëshija.E niste hapi im i parë në skenën e
mbarësisë.Për zërin e gëzimeve të flitej.Në skenën e
gjatë të pikëllimit lahuria e këngës të valonte.Të
mblidheshin shtegtarët e mërguar në çerdhe
lumturishë!Zëri i perënduar i foshnjeve të lindëte...!
Hej!Ti je ai që del nga misteri i së
keqes?Kurorës së mbarë t'ia zgjasish
varganet?Është jeta e dallgëve ajo.Përmbytjet i
shfaq befas!E ti duhet të notosh në të!Brigjet nuk
duken...!
III.
Babai urdhëroi të ndezeshin dritat e shtëpisë.Ishte
lajmi se krijon atmosferën e dasmës. Pasi
shpërndamë ftesat filluan të vijnë për urime e të
mblidhen në mbrëmje farefisi për të ndarë detyrat
rreth kuzhinës e punëve të tjera që dilnin. Nga
Kryeqendra, siç e quaja unë qytetin P.,mbërrini
telegrami.
Ftesat i morëm. Urime!U trashëgofsh e me jetë
të gjatë. Na prit se do të vijmë ! Abidini,
Moni, Sherifi, Ismeti,
Hasani dhe Hyseni!
Ndjeva një gëzim në shpirt që ata do të merrnin
pjesë në dasmë. E pastaj, kur të takoheshim në Kryeqendër,
do të më bënin komplimente. E dija se i pari
Sherifi do të krijonte diçka, pasi kishte prirje të gjejë
gabime edhe aty ku s'ka. Megjithatë kisha një kënaqësi
shpirtërore! Më vinin shokët që i njoha në
studime dhe kalova vitet pa e ndier kurrë. Aq ma
tepër se do të njiheshin edhe me një rreth tjetër që
unë i kisha po aq të afërt e s’më ndaheshin nga
kujtimet.
Me këtë rast s’munda pa e ftuar profesorin e
letërsisë, e që unë i thosha mësues. Ai katër vjet më
mësoi gjuhën shqipe në tetëvjeçare. Dhe, çdo gjë që
bëhej në krijimtarinë time letrare më duket se tabani
i saj ishte po ai, mësuesi Mustafë!
- Juve për të gjitha u jam mirënjohës, mësues! - i
thash njëherë.
Ai buzëqeshi me ngrohtësi shpirtërore. Me një
lëvizje të shpejtë, siç ishte dinamik, m’u kthye:
- E kam pasur detyrë! Aq kam mundur!
- Po të mos kishit qenë aq të përkushtuar ju!,- i
thash, ne s’do të kishim hapur asnjë shteg. Ju na
hapët dritaret e arsimit. Kush na i sillte gazetat e
revistat atëherë pa të holla? S’do të dinim edhe gjatë
për ato. E lapsat dhe fletoret për të shkruar poezi?
- Ha!Ha!Ha! - qeshi ai. - Ti i mban mend të gjitha,
Valon.
- S’i kam harruar, jo! Sepse qysh atëherë mbeta pa
fjetur, mësues. E di! Gjithë natën s’bëra gjumë për të
shkruar një strofë. E të nesërmen ju na pyetët.
- Hë! Kush ka shkruar gjë? Ti Valon?
- Është punë e vështirë mësues! Për një strofë
gjithë natën kam mbetur pa gjumë.
- Përpiqu dhe kur të të lindë frymëzimi e shëno.
Shkrimet janë si zogjtë që fluturojnë. Rastësisht
mund t’i zësh me dorë. Por, po i lëshove, të ikin...!
Vërtet ashtu ishte. E tashti me këtë rast më dukej
se hapja kaptinën e re të jetës. Një zë i ndërgjegjes
më vinte si kushtrim: Lamtumirë rini! Lamtumirë
beqari!
Nga tjetra anë më dilte përpara thënia e Tolstoit.
Po! Martesa - është shpellë ku hyn me dëshirë! Don
të dalish pastaj, por s’mundesh! Pikërisht për këtë i
prisja edhe shokët, farefisin, miqtë. Ta shohin hyrjen
time në shpellë! Ta shikonin se si lidhet kurora për
ta plotësuar dëshirën e nënës Xife që në jetë as dritë
e as diell s’pa. Vetëm lot e pikëllime! Vetëm
dhembje e durime kishte përjetuar. E tashti, isha unë
ai që i ktheva për një shpresë se jeta paska bardhësi!
E desha ato çaste t’i kem pranë të gjithë për të parë
se nëna ime mbërriu atë ditë, kur unë hyja në
gjerdek!
Gjatë gjithë kohës tek prisnim në dhomë, e pyeta
Xanin, kushëririn tim:
- Hë! Erdhën ata?
- Jo, bre!, - më përgjigjej ai.
Vallë! Çdo t’u ketë ndodhur?,- mendova. Ishte
rrugë e largët. Me borë. E pastaj kohë e turbullirave
që në Kryeqendër herë-herë ndiheshin! Nata s’i
ngjante natës. As momenti momentit. Shqetësohesha
për vonesën e tyre.
- Vijnë, vijnë! - erdhi haberi.
Të gjithë drejtuan sytë nga dera. Sikur vinte kushedi
kush. E në derë hynë Moni,Abdyli, Hyseni e
Bali, një shok i paftuar. I kishte shoqëruar për të
marrë pjesë me vetë dashje. Dhe ne u përqafuam. Ia
shtërnguam gjatë njëri-tjetrit dorën. E, ata më
uronin martesën dhe trashëgimet.
-Po Abidini, Sherifi, Ismeti? Ku janë? - i pyeta.
- S’patën mundësi. Të përshëndesnin e me
keqardhje që s’mundën të na bashkohen, të dërguan
urime të përzemërta dhe të dëshironin jetë të lumtur
e të gjatë bashkëshortore, Loni.
Të gjithë në dhomë heshtën. Dikush pinte duhan
e dikush bisedonte me zë të ulët. Ndërsa këngëtar
Neli e Isa me shokët befas, për ta thyer heshtjen, ia
nisën këngës: Vaj zamani djemve të ri, pa u bërë
njëzet vjet...!
Zëri i tyre theu heshtjen .Fjalët e këngës mbushnin
shpirtrat tanë. Aq më shumë të Monit,Abdylit,
Hysenit e Balit që i dëgjonin për së pari herë. E ata
me sy të gapërruar ndiqnin çdo fjalë të këngës që ma
tepër ishte mallëngjim!
- Ju lumtë! - u tha Moni i gëzuar. Na kënaqët. Ne
andej nga Kryeqendra ndryshe këndojmë. E më
bëhet mua se ju këtu paskeshit melos të
mrekullueshëm. Apo jo, Loni? - mu kthye.
- Edhe mua më duket ashtu Moni. Por mos më thuaj
se jam lokalist. E ju vonë erdhët të vërtetoheshit.
Në çardak filluan të bëjnë zhurmë.
- Nisemi. Gati janë!
Të gjithë u çuan sikur diçka do të ndodhte. Atë
çast s’e di përse aq ngadalë desha të nisem. Iu
bashkova turmës që shkonte drejt gjerdekut tim. Më
përcillnin për të më futur në kurorën e
bashkëshortësisë. Ca më shikonin e ca më uronin.
Ca më hidhnin nga një fjalë ngacmuese pa ditur se
në shpirtin tim shumë thika herë nguleshin e herë
dilnin.
Përse gjithë ai trazim në shpirtin tim s’e di. Isha
unë ai i fundit nga të katër vëllezërit e parë që më
preheshin nën dhé, t’ua fshij ca dhembje e t’ua ndez
ca shpresa babait e nënës sime.
Përpara derës së shtëpisë qëndronin ata.Prisnin
me sy shkëlqyes të mblidhen .
- Jeni gati!, - tha hoxhë Ademi. E pastaj këndoi
një lutje. Përqafova babain pastaj nënën!Ashtu siç
më kishin porositur !Pastaj u nisa me shpejtësi
shkallëve të shtëpisë për të hy në gjerdek.
-Këtu i thonë lamtumirë beqarisë!,- mendova tek
ecja shkallëve me shpejtësi.
Tërë natën në oborr u dëgjuan këngë e gëzime.
Kushërinjtë, motrat, kushërirat, tezet e hallat bënë
valle e kënduan këngë. Vetëm nëna, pasi ishte ndarë
nga miqtë, ishte kthyer e para për të qëndruar pas
dere tek çardaku. Ishin brengat dhe shqetësimet e saj
për djalin e nusen të mos u bëjnë magji!
Në agimin e parë martesor, siç i presin çiftët të
dalin bashkë, dolëm! Lija para, e unë pas saj. Në
çardak të shtëpisë na prisnin thuajse gjithë farefisi. U
shikuam tinëz, sepse ishte shenjë e ndarjes për atë
ditë.
- Është dasmë grashë e dhëndërri s’është mirë të
jetë këtu!
Nisa hapat për të dalë nga oborri në rrugë. Dhe
prita të vijë ndonjë veturë për të plakur atë ditë në
qytet.Kur u ndava nga shoku që më solli deri në
shesh të qytetit befas takova profesor Fazliun. Ai
ishte në mbrëmje e tashti me një buzëqeshje më tha:
- Hë! Më dukesh më ndryshe sot!
- Ke të drejtë, mund të më ngacmosh, profesor.
- Atëherë, hyjmë në kafenenë “Uskana” ta pimë
nga një kafe!,-shtoi.
Pa ngritur gotat e lëngjeve, përpara nesh qëndroi
Kasa.Ai qyshkur punonte në organet e pushtetit. Por,
njihej si njeri i mençur e i matur.
- Ulu! - i tha profesor Fazliu.
Pas përshëndetjes, ai u ul. Porositi një kafe dhe
ndezi një cigare. Një heshtje ra në mesin tonë dhe
s’dinim kush duhej ta thyejë i pari.Prisnim njëritjetrin.
- Çka ndonjë të re, Kasë? - e pyeti Fazliu.
- Dreqi i marrtë të rejat. Nganjëherë se si
ngatërrohen! Do t’ua them një, që e dëgjova sa hyra
në vendin e punës. Aty, thua të gjitha ngjarjet që
ndodhin gjatë natës, zbulohen në mëngjes.
Desha të pi nga lëngu një fyt! Nisa dorën për ta
marrë gotën dhe e tërhoqa. Prisja të di çka kishte
ndodhur. E Kasa lëshonte nga goja tymin e duhanit i
thelluar në mendime apo në brenga.
- Çka ngjarë, na thuaj Kasë!, e nxiti Fazliu.
- I kanë burgosur Abedinin, Sherifin dhe Ismetin,
tha ai.
E ndjeva atë çast se tavani i kafenesë Uskana më
mbulonte ngadalë. Diçka m’u errësua. Një lamsh në
shpirt erdhi e m’u lidh nyjë. Nuk munda as të pyes
përse.
- Le t’i burgosin, le t’i burgosin! Do të vijë koha
të burgosen vetë tiranët, tha Fazliu, e pastaj u
ndamë.
- I kanë burgosur! - më ushtonin fjalët e Kasës
gjatë gjithë kohës.
Tek ecja nëpër qytet vetvetja më dukej se më
lëshonte ngapak. Ca herë më vinte të klith, e ca herë
një vrull i madh mallëngjimi ma zinte frymën. Në
një kiosk mu në shesh të qytetit bleva Rilindjen. I
hodha një sy fletë më fletë.Nuk kishin shkruar gjë
për të burgosurit!
- Ju që jeni përmallë, s’duhet të merreni me këto
gjëra!, -m’u bë se më tha Miranda. Dhe, mendja më
iku te nëna e Abidinit që do ta priste e do të
përvëlohej për të kur të merrte vesh .
- T’i telefonoj Mirandës!, - thash dhe u nisa drejt
postës së qytetit. Për çka të bisedoja, dihej. Por se si,
fillova ta vras mendjen. Megjithatë vendosa. Kishte
një kohë të gjatë që me të s’isha dëgjuar.
- Nga t’ia nis?, - u mendova në kabinën numër tre.
Vërtita numrin ca herë.E ai s’hynte në linjë.
- Dreqi i marrtë këto linjat!, -pëshpërita dhe
intervenova tek nëpunsja që rrinte në sportel me një
hije të rëndë e të egër.
- Ka mundësi për këtë numër? - i thash.
Ajo uli sytë në numrin hyrës. Pastaj me një ton
mospërfillës m’u kthye:
- Tashti provo!
Kyqi një linjë dhe me një vështrim hetuesje filloi të
më ndjekë.Ma mori mendja se bisedat e tilla që
zhvilloheshin për në Kryeqendër nuk preferoheshin.
Aq ma tepër në këtë kohë, kur përgjoheshin.U
ktheva në kabinë dhe rrotullova sërish numrin. Hyri
në linjë dhe një zë u paraqit.
- Urdhëroni, jam Miranda!
- Mirëdita, Mirandë. Këtu Loni. Paraqitem nga
qyteti K.
- Mendova se s’je askund, e ti qenke në qytetin
K., - më tha.
- E kërkon nevoja, Mirandë. Këtu e kam
vendlindjen. Ti ke fatin të jetosh e të veprosh në
Kryeqendër. Me shëndetin si je. Familjen si e ke.
Çka ndonjë gjë me rëndësi!
- Atë që ta thash përpara se ju hasretët s’jeni për
punë të tilla! - mu përgjigj.
- E kuptova, Mirandë dhe e ndiej një peshë !Të
tre?
- Bashkë!,- m’u përgjigj.
-Është shumë keq për mua, Mirandë. Pikërisht
natën e parë martesore, kur unë kam lidhur kurorë!
- Ashtu? - u befasua ajo. Atëherë urime e trashëgime!
Do ta ruash atë datë me dy karaktere Loni.
Përqafoje bashkëshorten për mua dhe e falëndero!
- Të falënderohem, Mirandë. Mirupafshim!
- Na vizito me gjithë shoqe. Eja!
Ndërpreva bisedën dhe dola nga kabina. Pas pagesës
me një ndjenjë shkujdesie u nisa nëpër qytet.
Këmbonaret e kishës më çanin timpanet e veshëve,
ndërsa acari më përvlonte në fytyrë.
-Si do të kalojnë qelive të ftohta?,- mendova kur
prisja të mbushej kombibusi me udhëtarë për në
Llag.M’u kujtua buzëqeshja e Lijes në mëngjes. M’u
bë se ishte rreze që vezullonte e të ndizte një
kënaqësi në shpirt. Nisesha përsëpari herë në jetë i
përmalluar për te! E fjalët e Mirandës më
oshëtinin.Ndërsa brenga për shokët e burgosur m’u
ngul si hanxharë në zemër. Si t’ia kumtoja të gjitha
këto Lijes? E s’më durohej pa ia thënë! Andaj mezi
e prisja takimin me të. Ndërsa kombibusi s’nisej.
-Eh! Kjo Miranda!,- klitha në heshtje. Çfarë nderi
e mirësjellje që pati gjatë tërë kohës së studimeve.
Edhe tashti! Përqafoje gruan për mua!,- më tha. E
sikur t’ia tregoj shkurt e troç këto Lijes, si do të më
kuptojë?
-Ç'është kjo Miranda? Pse mu sot e bëre bisedën
me të? Për atë më përqafon? Shporru edhe ti dhe
ajo!,- m’u bë se do t’më thoshte.E pastaj ashtu e
hidhëruar do të dilte nga dhoma me sy të përlotur. E
nëna do t’i dilte përpara.
- Nuse! Ç'ka ngjarë? Ndalu!? Më trego, të lutem!
- Më morët në qafë me këtë njeri. Pa u bërë dy
net martesë, ky në telefon. Dhe, do të më përqafojë
për ate...! Kurrë! Kurrë! Kurrë!
Atë çast më shkuan rënqethje nëpër trup. M’u
kërlesh edhe shpirti dhe ndjeva një ankth.
- Ke të ftohtë? - më pyeti shoferi.
- Jo! - iu përgjigja. Nuk ndihem mirë. Do të
presish edhe më?.
- Edhe dy vetë sa të vijnë.
-

- I paguaj unë për dy! , - i thash. Nisu!
- Dakord!,- buzëqeshi shoferi dhe ndezi kombibusin.
Atë çast mendova martesën. Vallë? Ç’na qenka
ajo? Sikur isha tjetërsuar atë moment. Vërtet.
Martesa s’qenka si shoqëria!Sikur ta kisha shoqe
rasti Lijen e t’ia thosha këto. Atëherë edhe nëse
hidhërohej, çka? Mund të vazhdonte po të dojë me
përshëndetjet dhe shoqërimet. E nëse jo, s’prishte
punë asgjë. E tashti a kisha mundësi t’i thosha :Jo!
Vargani i pyetjeve më ecte nëpër mendime.
Ndërsa përgjigje se si ta zgjidhja atë dilemë s’kisha.
E një forcë nga brengat që kisha për shokët më
thoshte t’ia rrëfej fije e për pe. Edhe bisedën me
Mirandën.Edhe nëse lindte diçka, e kisha arsyen.
E ndjeva përsërpari herë përbetimin shpirtëror. Sa
e zjarrtë m’u shfaq ndjenja që të jem i sinqertë ndaj
saj. T’ia rrëfej fije e për pe të gjitha lidhjet e mia
shoqërore. Të kaluarën time në shkollim.
Miqësitë!Detyrat dhe obligimet. Thuajse ishin pjesë
e pandarë e jetës sonë.
Edhe Lija kurrë s’do t’u shmangej. Do të ishte
prezente dhe do t’i ndihmonte me aq sa do të kishte
mundësi.
-Sikur të kisha pasur kontakte që nga dita e parë e
fejesës?, pëshpërita mu atë çast kur kombibusi i
afrohej Kodrës së Fetos!E, Llagu me shtëpitë e tij
priste si kreshnikët në pusi. Ndërsa "Ara ndërmjet
udhave" e mbuluar nga bora shtriheshte si tufa e
dhenve, kur mrizon!Një shelg i madh e krahapur
qëndronte si bariu përpara tufës. Sa herë në pranverë
e vjeshtë e takova në këto ara Lijen. Por, kurrë
s’patëm guxim të ndalemi e të bisedojmë. Vetëm
për një gjë shtyllat e ndarjes sonë si thyem.Për të
nderuar principet e prindërve pritëm takimin në
gjerdek.
Pas tërë këtyre mendimeve u kujtova se kisha kaluar
nga vendi i zbritjes për dyqind metra larg. Shoferi
ndaloi ! Unë zbrita për të bërë takimin e dytë me
Lijen. Krahas gjithë asaj se çka më hante në shpirt e
në zemër, desha të di si ka kaluar ajo. A është lodhur
e mërzitur?...
Si ta definoj qëndrimin tim!Nëpër rrugët e ferrit
hyja apo në parajsë.Muza e shqetësimeve më vinte
në shpirtë.Trokëllinte befas në portën e mbyllur me
pikë.Dhe rrinte gjatë në pritje.Kuptimin gëzimit nuk
ia mësova t'ia them.Edhe atëherë kur ai gurgullonte
damarit.Vorbulli i mbledhur rrinte në hije.Muzgu ua
mbulonte gjymtyrët me kurthë.E niste kalvari i
dhembjeve në katrahurën jetë.Atëherë kur Nimfa m'i
falte blerimet.
-Eja me ne!,-më ftonin muzat djaloshare!Në mos
fitofsh gëzime e lumturi do t'i ndiesh shqetësimet!E
lumi i shqetësuar ka jetë!T'i nuk rrin n'amullinë e
heshtjes dhe durimit.
Shkoj vërdallë nga oshëtima.Dritarja e
ardhmërisë ma sjell muzgun e zi.E si ta thyej atë
murtajë që vardiset!T'mi përthajë damarët me
krrokamë!E kulaçit të rreshkur në hi t'ia helmojë atë
shije!
Udhëkryqe më dalin përpara.Mistere.E rri
përballë Nimfa ime e dashur plagë e
pashëruar.Buzëqesh për t'mi falur gëzimet.E hyjë
unë Sizifi në binarët e gjatë.Marr botën më sy t'i
kaptoj gjithë malet.Po!Malet brenga ime e madhe!E
gjërësia e fushës së bleruar derdhet si plagë.Rriten
blerimet me ngjyrën e shkrumit.Gulojnë gurra vreri
në damarë!
Jam unë ai që dal nga rrëmeti.Për ta nisur një
këngë më duhet një jetë!E ku t'i lejë ato gjurmë
prapsie!Nga shpirti i nënës s'i shkarkoj dot!E
kërrusin, e thyejnë, e rrudhin!Por,nuk e përkulin
dot!
Të presim!Të presim!Eja me ne!Mos na lë shkret
të mbesim në udhëkryq!Gjymtyrët na zverdhen nga
heshtja.Vdesim në pritje e tretemi në margjina!
Shuhemi e shushatemi ne!
Libër i Durimit!,-Pirg i dhembjes sime!Tek ti
përndiqen e shporren mëritë.Krrokamës i ndalet
fryma.Zverdhen në gjymtyrë bisharët.Rrëshqanorët e
zi.Hyjnë përvjedhurazi në gëzime e mbjellin helm e
vrer.Biblioteka e durimeve ua ruan mëkatet.Uratat
shushaten në skëterrë!Aty u mbulohen dukjet!
Skajet! Për të mbetur nën thundrën e saj!E ju muza
të mia djaloshare eni!Eni se në shpirt u mbajë!
Ja!Ua kam falur brendinë përgjithmonë.Për ju do të
bëhem hi !
Qetësi!Mbetën në pritje këngët e
mia,rrëfimet,idetë!Të paluara në fletoret e
rreshtuara në vitrinë.Herë dukeshin si perla urate e
herë si perifrazë pa rimë...!Sa herë që nisesha në
binarin e jetës me Nimfën,ato mbesnin si jetimë!
IV
Jeta thuajse s’kishte të ndalur! Herë-herë
shpejtonte pa pasur mundësi t’ia zëshë hapin. E
ngjeshur me konfliktet e saj kishte një shije që e
ndieva në shpirt. E ditët e martesës kalonin duke
krijuar ide se si në të ardhmen duhej ndërtuar ajo.
Megjithatë, diçka ma rrëmbente kohën pa hetueshëm
e s’e kuptoja! Vetëm atëherë kur ajo
kalonte e s’kisha mundësi të ndalesha për një shkrim
e as të lexoja literaturën për provime, shqetësohesha.
Një mëngjesi më doli gjumi befas! Atë çast frymëzimi
për të shkruar një prozë më shkonte vërdallë
në tru. Ngadalë dola nga krevati, e Lija bënte gjumë!
U përpoqa të gjejë një laps e fletore.
- Loni, çka kërkon? - më tha.
- Asgjë! - ia ktheva. - Më fal! Të zgjova!, - i
buzëqesha asaj.
- U zgjova vetë!,- ma ktheu duke dalë nga krevati
e duke mbajtur shikimin në pasqyrë.
Idenë për ta shkruar frymëzimin sikur e kisha
parë në ëndërr.E tashti s’më kujtohej. Ktheva
shikimet tinëzisht dhe pashë se ajo qëndronte e
veshur me të holla. Duke rregulluar flokët që i binin
mbi supe.E ndjeva shijen e nënës Xife për ta pasur
një nuse përkrah djalit.
-Eh! Nëna ime! Klitha. Ke pasur të drejtë.
Lija ktheu shikimin nga unë tek flisja me një
gjuhë sikur isha jerm.
- Po! Po! - i thash. - Ka pasur të drejtë nëna ime që
të zgjodhi ty.
- Përndryshe ti s’do t’më zgjidhje, Loni? - më
buzëqeshi.
- Përkundrazi!Do të rrëmbeja! Po rastet s’na
mundësuan!,ia ktheva.
- S’u përpoqe ti që t'i bësh!
Mes asaj që thash , e si përgjigjej ajo, kishte
diçka të vërtetë. Por një gjë dihej. Ishin po ato
mundësi si idetë për të krijuar, që vijnë e të mbesin
ndonjëherë në shpirt e si nxjerr kurrë në letër. Ma
tepër s’kisha çka të them. E kaluar e harruar.
- S’ta shpjegoj dot atë të kaluar, shpirt!Vetëm për
rrëfime do të mbesë.Si ide që s’e kuptoj e as që
mund ta shpreh!
- Ma thuaj mua. Ndoshta unë e kuptoj! - më tha
duke më buzëqeshur.
Heshta. E ndjeva praninë e saj dhe të trokiturit e
zemrës sime. Ishte afshi që më përshkonte gjithë
trupin e në shpirt më ndizte dashuria. Ishte hera e
parë që ndieva frymëzime për të shkruar për të. E ajo
kërkonte t’ia them. T’ia shpreh!
- Ja!, - ia ktheva.Desha ta shkruaj një rrëfim për
Jetën. Çka mund të më thuash për të?
- Varet si do ta pranosh! Shumë mund të thuash
për të!.
- Atëherë thuaje një ide!
Ajo buzëqeshi. Rrotulloi drejtimin nga pasqyra.
Mblodhi flokët e shprishura që i binin mbi supe.U
drejtua nga unë dhe më tha:
- Unë s’di ta shpreh aq mirë, Loni. Nuk e pata
rastin ta mësoj mjeshtërinë e tillë. E jeta ka shumë
kuptime. Tashti që unë e ti duhet t’i bëjmë ballë,
mund të themi çka duam. Për shembull, tashti që ti
më njeh, e më do? Vallë? Mundesh pa mua?
Ajo heshti. Unë ndjeva një rënqethje në trup.Ishte
ide e këndshme, por e tmerrshme që s’e prisja e s’e
përballoja dot. Ashtu i shastrisur nga pyetja, mbeta
meit! Ajo e ndjeu shqetësimin tim dhe bëri një hap
drejt meje.
- Loni!, - tha e buzëqeshur. - Mundesh pa mua?
Lëvizi çerpikët e syve atë çast.E nga ta doli një
dritë që më shkrinte gjithë trupin. Më digjte shpirtin.
U përmenda nga ndjesia e këndshme, kur ra mbi
kraharorin tim. Ishin vrullet e sinqerta të dashurisë
dhe aroma e pranverës bashkë.
Ajo çoi kokën për të më shikuar drejt në sy. Me
një zë të ulët pëshpëriste:
-Unë s’mundem pa ty, Loni!
-Edhe unë pa ty!Të kam shpirt!, i thash.
-E nëse..., - se përfundoi ajo
-Çka shpirt? - e pyeta.
-Nëse vdes!
Nga fjala vdekje m’u rënqeth trupi.Shikova fytyrën
e saj tek vezullonte. Çova dorën dhe ia lëmova
faqet.
-Atëherë, ç’kuptim ka jeta, shpirt? Ashtu i mbetur
pa krah! Pa zemër! Pa dashuri!
- Cung don t’më thuash?!,- buzëqeshi ajo.
- Po! Cung i mbetur në vetmi!.
- E ti, Loni, krahët i ke. Edhe zemrën. Edhe
shpirtin.
- Pa ty jo!, - ia ktheva. I kisha kur isha i
pamartuar,e dashur!.
Ajo heshti. Heshta edhe unë. Diçka më
rrotullohej në mendje. E biseda e tillë më jepte
frymëzime për ta shkruar një prozë të ngjeshur me
klithma. Vërtet, ç’kuptime mund të ketë ndarja e
tillë?, - pyeta vetveten.
- Unë s’mundem pa ty! Më beso! - më oshëtinte
koka.
- Jetojmë së bashku, Lije! Kurrë! Kurrë s’do të
ndahemi! - i thash.
Atë çast m’u kujtuan vargjet për Vashën time!I
kisha lexuar me rastin e tetë marsit në një orë
letrare.Dhe nga valigjeja, ku kisha të paluar shumë
gjëra, mora një kasetë të incizuar.Pastaj e vura në
prizë radion dhe ia ndrydha një sustë. Zëri oshëtiu:
I rëndoi shekulli mbi shpinë, ferexhja e
zezë - sterrë,
ia vodhën lumturinë në dhomën me katër
qoshe,
Vashës sime - zog i mbyllur në kafaz!
Ëndërroj të shkruaj me laps në fletore
qëndisi me gjilpërë në pëlhurë!
E dënoi kanuni me punë sizifi!
Ka qarë gjatë në vetmi -
Vasha ime - zog i mbyllur në kafaz -pa
dashuri!
Ajo dëgjonte në heshtje zërin që shpërthente me
ankth nga brendia e radios. Kush e di se si mund ta
pasqyronte tërë atë brengë që e kisha mbledhur qysh
atëherë kur u fejuam dhe s’munda pa e shpërthyer
ashtu.
- Po ti, nga e dite, Loni?, - më tha.
- E ndieva, Lije. E ndieva!Atje në dhomën e
konviktit në Kryeqendër. Pas fejesës, të shpeshtën
mendova për ty. E kush është Lija ime?,- pyesja
vetveten. Si do të më kuptojë, vallë, ajo kur unë ca
herë me anë të shkrimeve po përpiqem t’i shëroj
ndjenjat e shpirtin?
-S’janë gjë shkrimet!, -më bëhej se do të më
thoshe ti.
Ajo qeshi me butësi.Fytyra i vezulloi si kaltërsia
e qiellit kur i hiqen mjegullat.
-Isha shumë e re, Loni kur nëna ime më ndau nga
lojërat fëmijërore.Ti je e rritur!, - më tha.E një ditë
do të fejojmë. Të kesh kujdes si në qëndrime, në
fjalë e në buzëqeshje, bijë. Dhe, një të shtune e
porositi babain për ca metra pëlhurë të zezë.
- Cuca ka hedhur shtat!I duhet ferexhe!- i tha.Nga
ato fjalë, m’u rënqeth trupi! Vallë! Rritën time duhet
mbuluar me të zi?Dhe erdhi babai nga pazari. Ndau
të gjitha gjërat që kishte blerë.E pastaj nxori me një
kënaqësi pëlhurën.
- Ja! Ta bleu babai!E grisësh me shëndet, bijë! -
më tha e, ma la në prehër.Të bëhesh e mençur!, -
shtoi, e pastaj doli në oborr për të bërë ca punë.
Sakaq pëlhurën e mori nëna dhe filloi të ma
masë. Unë rrija gatitu e pastaj i ndihmova në të
prerë. Tek më lëshonte gjerësinë dhe gjatësinë iu
luta:
- Ma të shkurtër e ma të ngushtë, nënë!.
- Jo bijë! Ti rritesh, e ajo do të zvoglohet. Le të
jetë më e gjerë dhe më e gjatë.
Ferexhen time e qepi Xhika. E vetmja ajo kishte
në atë kohë makinë.E një mbrëmje shkoi dhe e solli
nëna. Që të nesërmen në mëngjes u nisëm për të
korrur grurin tek "arat ndërmjet udhave". Pasi pimë
nga një gotë tambël, i veshëm ferexhet.U nisëm
pastaj. Nëna para e unë pas saj ecja. E ndieva peshën
e rëndë të saj.Qysh atëherë edhe shoqërinë me cucat
e lash. Dalëngadalë u tërhoqa për të bërë punët e
shtëpisë dhe të fushës. E dikur ia fillova të qëndis
me gjilpërë në pëlhurë.
Shoqet që më vizitonin, të shpeshtën më thoshin e
qeshnin:- Ti shumë herët ia nise për punë nusërie,
Lije. E unë heshtja. Megjithatë, më mirë më vinte të
punoj diçka se sa të shëtis nëpër oborret e shtëpive.
Me një fjalë, ashtu edhe e kaloja kohën se sa ta
humbja kotnasikoti!
Ajo heshti. Se nga i shpërndau mendimet atë çast
s’e di. E vëreva tek qëndronte e mallëngjyer. Vetëm
buza e poshtme iu dridh. E befas një lot i rrëshqiti
nga sytë nëpër faqe.
- Lije! Të lutem, mos u trishto!.
- Jo, Loni! - mu përgjigj. Mirë e ke shkruar
poezinë! Vërtet!.U mësova pastaj unë të qëndroj si
zog i mbyllur në kafaz. Babai e nëna shkonin për të
bërë punët në ara. E merrnin edhe Nazën se ishte
shumë e vogël. E unë bëja punët e shtëpisë, duke
dëgjuar zërin e radios që e solli Qemoja nga kurbeti.
Më beso, Loni, se pa çdo gjë mund të qëndroja, pa
radio jo!
U rënqetha atë çast.Çfarë përjetimesh për jetën e
vajzërisë pëshpërita.Dhe paramendova vënjen e
ferexhes mbi supet e saj.Ndarjen nga loja
fëmijërore.Nga librat e nga shkolla!
- E sikur të vazhdoje mësimet, Lije?, e pyeta.
- S’e di, Loni. Jeta e të shkolluarve është ndryshe.
- Mendon ti,se s’do të pëlqente atëherë nëna Xife?
- Ndoshta... edhe ti!, e la përgjysmë ajo.
- Me siguri po! Me siguri...! - iu përgjigja!
Këngën diçka ma la pa mbaruar.E dogji zjarri
dhe e kalli flaka.Në çerpikë të syrit mu varën
pikëllimet.Shqetësimi për fjalët krijonte hata!
Sa e fortë është dashuria!I ngjan një rrebeshi që
përmbyt gjithçka.S'e mbrthejnë prangat ,kufizimet .
Shpërthen vrulli i rrëmbimeve.Fatet mbesin në
mera.Çfarë misteresh shkëlqejnë në vringëllime?!
Mos jam ferrë që shpërthej trandofila!,-
pëshpërita.E ti Nimfa ime e dashur - vasha e mbyllur
në gotë, mos e kafshojë gjarpëri?!
Diçka e padukshme më mbërthen.Nuk e di!Dua
apo urrej!Dikur e desha këngën.Më beso!Shpirti më
krijonte dehje nga ajo.Tashti iku nga unë.E shoh tek
rend e nuk kthehet.Më kot i turrem ta zë.Më dalin
përpara mendimet.Një lamsh ma zë kraharorin.Më
shtërngon!As gjumë e prehje nuk kam!Ndjejë vetmi!
Hallet e mia rinore!Në zgripce të katandisë më
sollët.Ku ta gjejë drenushën e agimeve?Si t'i bëj
takimet?Në shtigje të përmbylljes rri e sodis.E
ngriten muret shekullore.Paragjykimet e marra,për
të ndarë zemrën nga zemra.Për të djegur shpirtin
për shpirtin!E këngëve t'u shtojnë verdhësi.Lëngatë
për dashuri.
Darkën e vetmisë kam shtruar!Gotën e pikëllimit
përbijë!Me verbësi mbushen dritat.Cilës rreze t'ia
varë shpresat e të dal nga kjo katandi?T'i pres ato
agime të marra që vijnë për dreqëri?Nimfa ime e
dashur,plagë e pashëruar,le të prishet bota e
tillë.Ajo që kurthat e ndarjes ngrit.Në skenë ndan
role shëmtie.Dukjes së blerimit t'i falë zezonë!
Nga pritja çdo të mbesë pastaj?Shkrumi i saj
përditë më bën hi.Më rrëmbejnë frymëzimet për të
dalë jashtë vetvetes.T'i them ato fjalë të pathëna!Atë
shuk të zi!Apo domethënjen e tyre ta lë porosi?Unë i
çmenduri i kësaj nate.Në ekstazën e vetmisë
përmbytem.Për t'u shndërruar në hiç kam nisur
mendimet!E filozofinë e jetës nuk e duroj dot.Ma
mirë në pirgun e vrerit të klith.Se heshtja më shporr
pa nishan.E nuk di përse kam rënë në hall.Zërin
diçka ma shterrë e këngën ma ndal...!
Jeta pa dashuri nuk paska kuptime.Domethënja e
saj rrënohet në greminë!E ditët me shterpësi
palohen si gurrë mbi muranë.Tunxh i rëndë në atë
shëmti.Çerdhe vuajtjesh ngrisin mendimet. Të
kërleshura me krrokamë!E kujtimet ikin,ikin,ikin!Si
pulëbardha!Shtegëtojnë kënaqësitë.Puthjet, ledhatimet!
Ne aktorë blerimesh ku larg e ma larg mbesin
agimet...!
Darkën e vetmisë kam shtruar!Gotën e pikëllimit
përbijë...!
V
Sa më tepër që koha kalonte lidhesha e
rrëmbehesha pas saj. Shprehitë e krijuara për
studime i zbeha. E, Kryeqendra përditë po mërgonte
nga mendimet.
Një ditë, kur mendova për ndryshimet, më doli
përpara banesa në qytetin G., ku lexoja fragmentet
për jetën e Ali Pashës! E duke dashur të dëgjoj
mendimin e cimerëve u rrëfeva për të!
- Ka qenë azgan!, u përgjigj Shukja.
Se për çka tha, s’u kuptua. Për trimëritë apo për
martesën e tij.
- Dreqi e marrtë!,- shtoi Neshyti!
Midis dy kontinentesh gjer ’e gjatë i shtrirë,
Si një mal ku era fryn e ulërin stuhia.
Zbardh mjekërr e rrallë si bora në brinjë,
Si mjegull te koka të rri Vasiliqia.
Po ishin këto vargjet plotësuese të Kadaresë që
desha t’ua përmbush se si dhe sa ia çmonin veprimet...
Ndërsa në tru më shkonte vërdallë pamja e
asaj gruaje mjegull, që rrinte mbi hijen e trupit të tij
e se linte t’i shuhej shpirti. U kujtova kur më qasej
Lija dhe më merrte nga duart shumë punë për t’i
kryer . Filloj të lajë e të pastrojë teshat që shumë
vite në shkollë vetë kujdesesha. Hekuroste e më
fshinte këpucët...Edhe sa punë të tjera që duhej unë
t'i bëj! Ishin shprehitë e krijuara për një dekadë
kur unë kalova me mendimin se:
- Njeriu duhet të jetë pasqyrë për pastërti.Ashtu i
ka hije të riut.Mbase i rrëmbehet zemra ndonjërës!
Ndërsa kur desha të dal i thosha:
- Grua, do të dal në qytet!
- Ja! po t’i sjell teshat të vishesh.
- Edhe kështu bën!, - i përgjigjesha.
- Jo! Ta sjell unë këmishën e hekurosur. Pantallonat,
këpucët...
Aty përfundonin grumbulli i nxjerrë i teshave.
As që mendova për larjen e tyre.Megjithatë edhe në
punët e shkrimeve dhe të librave s’kisha shumë
kujdes. Ajo i rregullonte për herë .
Një ditë kur pastroi pluhurin e librave nga vitrina
dhe i paloi radhë-radhë,qëndrova pranë e
përkëdhelsha me të. E buzëqeshur si gjithmonë kryente
punët për t’ia kthyer pamjen e mirë dhomës dhe
për të mbushur me kënaqësi shpirtin tim. Në atë
pamje të tillë krijova një dehje shpirtërore. M’u
kujtuan ca vargje të shkruara!Fillova t’i recitoj .
- Hë! Çka pëshpërit vetmevete? - më tha.
- Ja!, Po deshe t’i recitoj!iu përgjigja.
Ajo heshti.Ndaloj së punuari dhe priste të
dëgjojë. E mua m'u dridh buza.Se di përse! Sikur
për së pari herë po recitoja përpara dikuj.
Nimfa ime e dashur plagë e pashëruar,
është jeta e zbrazur e kotë pa dashuri,
sa herë asaj rruge kam për të kaluar
zjarr e lot do të dalin nga dy sytë e mi!
Ajo dëgjonte vargjet dhe shikonte përlotjen e
syve të mi. S’kishte as forcë të më buzëqeshë. Sikur
diçka ndodhte e duhej vënë kapaku për ta mbyllur
plagën e çastit. U ul përballë dhe heshtëte. Në atë
qëndrim të tillë, ku heshtja mbulonte mesin tonë, ajo
mblidhte ca thërrmija që kishin mbetur mbi qilim. E
unë u përpoqa ta zë një mizë që më shkonte
rretherrotull.
- Më iku shejtanja! -pëshpërita për të.
Ajo çoi kokën e befasuar. S’e pa pse thash ashtu.
- E ti brengosesh, Loni!?
- Jo!, - ia ktheva, i buzëqeshur e duke e ditur për
çka mendon.
- Atëherë, përse po përlotesh?. Kur recitove t'u
drodh buza!
- Për kujtimet,e dashur!. Për të kaluarën!
- E kaluar e harruar,i thonë!
- E kaluar që vjen e të ndez në shpirt!, - iu
përgjigja.
- E tashti, mos jam unë fajtore që...!, - Uli kokën
dhe heshti.
- Përkundrazi!,- iu përgjigja. Ja! E vëreva se në
jetë paska shumë përmbytje. Dhe, në ato përmbytje,
kemi ndodhur ne të dy. E tashti po kujtohem. Po
tmerrohem nga jeta e nga njerëzit. Atje në shkollë, e
pastaj në studime. Vetë laj e vetë pastro...
- Nuk përloten sytë për ato, Loni! - mu përgjigj
në shenjë mospajtimi.
- Për cilat mendon ti, Lije? - e pyeta.
- Ndoshta për ato...! Ajo uli kokën dhe heshti një
çast. Pastaj e çoi sikur ishte penduar e vazhdoi: -
Ndoshta për Nimfat Loni!.
- Hahaha!, - qesha me zë. Pikërisht për nimfën
Lije ,e dashur! Pikërisht për të më dridhej buza e më
digjte shpirti. E si të të pagëzoja atëherë, kur s’ta
dija as vetëtimën e syrit nga larg? E tashti e ndiej!Në
vargjet e shkruara përshkohet nostalgjia për një jetë
të kaluar e të zbrazët.Pikërisht ajo zbrazëtirë më
shfaqet kudo.
- Cila është ajo, Loni?
-E di edhe ti,zemër! Koha e fejesës
sonë!Paramendo takimet, puthjet, ledhatimet.
Paramendo kënaqësitë që na ikën e në vend të tyre
mendimet, vuajtjet për t’u takuar!
Ajo zgudulloi sytë e befasuar. Për një çast u
shtang e pastaj me një lëvizje të lehtë m’u afrua
pranë. Me shikim të prerë në sytë ledhatues i shfaqej
vrulli i dashurisë. Dhe heshtëte.
- Më kupton shpirt, pse i krijova ato vargje? - i
thash.
- Ke të drejtë Loni. Unë isha e penguar nga
rrethanat. S’dija e s’munda asgjë.Ti ke vuajtur. Të
kuptoj, Loni!Të kuptoj!
- Jam vetë fajtor e dashur! - Është dashur të vij pa
ftuar...!
- S’mund të të them asgjë!
- Prandaj!E ndiej se duhet shkruar Libri i ndarjes
sonë, mu në lule të rinisë shpirt!
- Do të qeshin me ne!
- Pikërisht për këtë e bëj. Le të qeshin! Do ta
kuptojnë ma vonë!
Ajo heshti. Në atë heshtje ndjeu një të rrahur.
Shtriu dorën e djathtë tek dora ime. Ma mbërtheu e
ma tërhoqi drejt barkut të saj.
- Ja dëgjo!
Ishin të trokiturat e foshnjës që po e lindnim.
Ndihej i gjallë ai.Asaj i shkëlqyen sytë nga gëzimi.
Atë çast ndjeva gëzimin e madh.M’u deh shpirti e
zemra më gufoi. Hapa duart dhe e përqafova gjatë,
për ta shuar atë zjarr të kohës së fejesës.
-Për kohën e ndarjes sonë!, i pëshpërita në atë
përqafim të zjarrtë!
- Do të bëhesh baba, Loni! - më tha.
- Edhe ti nënë, Lije! - iu përgjigja.
Ishte hera e parë që përjetova takimin pas
fejesës, duke ia vënë unazën në gisht. E drita e hënës
na përkëdhelte me rrezet e saj.
- Le të jetë kjo kurorë e fejesës, Lije. Trokitja e
foshnjës sonë!.
- Le të jetë unazë e zjarrtë e dashurisë që e përmbushim
tashti, Loni! - mu përgjigj.
-Do ta përmbushim, shpirt! Do ta përmbushim...!,
- i thash!...
Tiktaku i orës trokëllin.Ndarja krijon largësi!
Kalojnë ditët,javët,muajt!Stinët e vitit ndërrohen.Sa
data të shënuara ngjallen në kujtesë.Bisturia e tyre
gërryen!Del nga dritat e bardha, në binarët e pengut
hy!Dhe më shtërngon damarët e lindjeve!Ngrysjet e
mia.Mbesin meit!Të ngrira nga udhëtimet.Atje ku
shpresa e mendimi më shpiente dasmorë
ëndërrimesh të mbes!Deri në mesnatën e gjatë!Kur
shuhen dritat e yjeve.E qielli mbulohet në zi.Unë
kalorës shtegtimesh.Me krushq të ngrirë qëndroj.
Darkën e vetmisë përmbyll.Gotën e pikëllimit
zbraz...!
Deri kur këto kthetra tmerri?Përse më ndjekin
këto hije?!Ç'është kjo shtërngatë?!!
Është veladoni ndarje kjo!Jemenia e gjatë.M'i ka
mbuluar pamjet!As rreze shkëlqimi nuk hy në atë
errësirë.Vetëm kujtimet! Trokëllimat!Hijet! Buzë -
qeshjet! Më bëhen pasqyrë.E dalin pamjet.Nis pika e
jetës.Damari frymon.Ec vargan i gjatë - dashuria!
Rrëmbimet,ledhatimet!Dehen frymëzimet!Gofi i
përkujtimit më tret!
Rrita ime u bë nëpër zgripce.Ecte lakadredhave
që të përplasin në hon!E mbahej sa herë që
ngatërrohej.Nga lehjet e zagarëve nuk ndjeu
trishtim!Tuxharët ani se bënin pazarë!Sërish
zbrazëtia u mbinte në ugarë!
Unë i prita agimet çdo natë!E nuk më plasi
durimi!Grindesha ca herë pa inatë!Ashtu vijnë të
mbarat!Ngadalë!Nga bulëza djersësh mbijnë e
rriten.Nga rrëmetet - ngriten!
Heshta!E heshtja më bëhej oshëtimë.Çka s'më
tha për ikjet.Perëndimet pa cak.E dritës muzg i
derdhi.U shfaq hijena e tmerrit!Ai grumbull dhenishan!
Vullkan i pikëllimit dashurinë time përthan!
Pres!E pres!Deri sa të vdes në pritje do të
rri!Orteku i shkretëtirës vetmi le të bëhet pirg!Pirg i
dhembjes sime!Lartësi e pa parë që më mbulon me
peshën e rëndë të muranës!E nis nga sytë rigon ai
det i mbërthyer nga brigjet.E grindet në
brendi!Përmbytet varka e gëzimeve!Humbet pa
nishan!Pulëbardha e agimeve të mia ngec në liman!
Ku t'i varë ëndërrimet?Ato copa shpresash të
përflakura.Ku t'i zë pusitë për takime?Rri mbi dy
grumbuj dhe - nishan ! Sa afër qëndrojmë!Ajo na
ndan.Shtrihet në heshtje dashuria ime e
vrarë.Përmasë e gjërë shëmtie!Nuk është Rrozafa
përgjysmë e varrosur!Nuk i rrjedh kroji i urtësisë
asaj,t'i japë gji binjakut!Ta mbajë!
Përkulem!Pëshpëris lutjet e mia.E premtja e zezë
mbi kokë më rri!E shfaqet ajo e hanë-muranë!Nismë
e fjalëve të pathëna!Çka të them unë fatpreri!Çfarë
lutjesh të bëj! - Ngriteni nga varri!!!
-Jo!Të vdekurit duhet të prehen në qetësi!Mos i
pëmbyt me lot!,- më oshëtiu një zë.
-Atëherë, mos më lini këtu!Pa ju nuk mund të
jetoj!Rrezet e diellit më verbojnë!Vdekja vonon...!
VI
Pesë net Lija mungonte në shtëpi. Kushuriri i saj
Kurta martonte djalin e madh Remziun! E meqë
ishin rritur bashkë, ajo mori pjesë në dasmë.Nga
fillimi i saj e deri në mbarim qëndroi pa u ndarë.
- Nuse! - i tha nëna Xife. Mblidhi teshat që do të
duhen dhe rri e ndihmou në punë. Mos u kurse për
ca punë që duhet kryer si tek prindërit!
Përcolla bisedën e saj.Ia mata qëllimet !E ia shkrepa
syrin tinëzisht Lijes. Ishte shenjë se desha ta nxis
nënën Xife për të folur akoma!
- Po, nënë, kjo këtu nuk punon e lëre atje!
Ajo m’i drejtoi shikimet! Nuk pajtohej me ato. Iu
afrua Lijes dhe e zuri për qafe për të shprehur
ndjenjën e dashurisë!
- Hë! Të vjen inat ty!,-tha. S’e kam marrë të më bëjë
punët që nga ditët e para të martesës!,-shtoi.
- Jo!S'më vjen inat nënë, por,... - heshta atë çast.
- Atëherë, çka të pengon? Apo pse e kam nuse si
një anë mali e më ndriçon shtëpinë si hana kur del
natën. Apo, përse do të ma mbushë shtëpinë me
zërin e ëmbël të foshnjave...
Ajo fliste sikur deshi të dëshmojë për vyrtytet e
për dobitë që i priste pikërisht nga Lija. Dhe e
përqafonte për të shprehur lumturinë që ndjente.E
Lija buzëqeshte.
Atë çast tek qëndronin tok më bëhej se nëna Xife
është njeriu më i lumtur në botë.
- E lumja unë!, - tha paspak ajo. - E mbërrina edhe
këtë ditë t'më gëzohet zemra. Vetëm i lutem zotit
edhe për diçka! E mbase ai është i madh e do të ma
plotësojë këtë dëshirë!
Ajo heshti. Lija u shkëput ngadalë nga krahët e saj
dhe filloi t’i rregullojë ca tesha për t’u bërë gati të
niset. Ishte urdhëri i nënës Xife dhe pa tjetër duhej
zbatuar.
- E po ç’dëshirë ke o nënë? - e pyeta.Dhe sa për ta
ngacmuar, vazhdova. - Mos po do që edhe njëherë të
më... S’e thash deri në fund mendimin por ajo e
kuptoi.
- Pthu!Pthu!- Pështyjë në gji, or rezil!S’të mjafton
kjo nuse që e ke sa një anë mali.
Lija buzëqeshte e bëhej gati. E unë, duke dashur
t’ia shpalos të gjitha qëndrimet nënës Xife,
vazhdova:
- Nënë, më kupto drejt, të lutem. Edhe vetë e thua
se kjo është sa një anë mali. Edhe tjetra sa një anë
bëhen tamam mal!
Nëna Xife heshti për një çast.Se si mori një
pamje trishtuese. Iu kujtua diçka nga e kaluara dhe
ajo filloi të rrëfejë:
- Më dëgjoni këtu!Unë e kam parë dhe e kam
përjetuar në jetë.Vetë u rrita jetime, se nëna më
ndërroi jetë. Mbeti babai dhe ne tri motra pa
vëlla!Dhe ai një natë solli një grua në shtëpi. Na tha
ta thirrim teze. Dhe ne ashtu e thirrëm !Dhe e
deshëm. Na deshi edhe ajo. Rriteshim ne dhe asaj i
lindnin fëmijët. I ndihmonim në rritë dhe çdo ditë
mishëroheshim me njëra-tjetrën. E një herë, sa për
shaka, e pyetëm babanë:
- Na trego! Duam ta dimë! Cilën e deshe më
shumë? Gruan e parë apo këtë?
Aty për aty atij i doli një rrudhë e thellë në ballë.
U ngrys. Mori një pamje trishtuese e melankolike.
Edhe pse na dukej se ajo plagë i është shëruar e,
duke jetuar me marrëveshje mes nesh e me gruan e
dytë, po kthente lumturinë në shtëpi, e në shpirt!
- M’i trandët vullkanet e një mali dhe po m’i
përmbysni të gjitha gëzimet. E meqë më pyetni e
doni ta dini, po ua them: Përsheshët e parë
gjithmonë janë më të shijshëm!.
- Jo! - u nguta e i thash. Nëse u shtie pak sheqer të
dytëve, ëmbëlsohen më shumë!
Babai buzëqeshi hidhur. Mbase e kuptoi si shaka. U
çua më këmbë dhe ashtu qetë-qetë u nis të dalë nga
dera. Aty qëndroi dhe tha: Bija ime, mos të rëntë të
shtiesh përshesh të dytë!Po s’u ngope me çanakun e
parë, i dyti është çorbë e thartuar!
Buzëqeshi sërish e pastaj vazhdoi: Do të ik, se më
hidhërohet nusja për këto llafe!
Nëna Xife heshti. Ç’kujtonte ato çaste, kushedi.
S’kisha guxim ta ngacmoj. Si të shtangur mbetëm
duke u shikuar sy më sy me Lijen. E ajo pas pak
filloi të mbledhë teshat në valixhe.

- Pikërisht ashtu është!, - i thash. - Por, s’na e the
dëshirën?
- Prandaj po mendohesha, Loni. S’më binte
ndërmend çka desha të them. I lutem zotit t’u lindë
fëmijë. Mashkull apo femër, sidoqoftë. Vetëm
sagllam qoftë, o birë. E së pari nusja të shpëtoj !
- Jo! Se dua unë sidoqoftë.Nëse Lija më lind
vajzë,të dyja në spital do t'i lë. Unë dua djalë t'më
lindë!, ia ktheva nënës për ta nxitur.
- Sa budalla që je! I marrë prej të marrëve! Hesht,
se po t’i dërrmoj turinjtë.
Ajo m’u vërsul!Deshi t'më godasë. Unë u përkula
atë çast, e mbrohesha nga goditjet!Ashtu në pritje
tek qëndrova ajo më përqafoi.Pastaj filloj të rrëfejë:
- Ti Valon si ai Sula u bëre. Erdhi njëherë te ne.
Dhe unë e Nexhi e pritëm. U ndalëm e biseduam.
- Si i ke në shtëpi?, -e pyeti Nexhi.Ai shtrembëroi
turinjtë.
- Çka të mundon Sulë? - e pyeti sërish Nexhi.
- Ma mirë mos e kisha martuar djalin Nexh!,-
shtoi ai.
- Përse?,- u habit Nexhi. U habita edhe unë dhe
dëgjova me vëmendje.
- Ja! - shtonte Sula. - Vitet kalojnë. U bënë pesë.
Dhe djali e nusja: hajt një fëmijë, hajt një tjetër e një
tjetër. Rresht tri vajza. Dhe tashti rri e
mendohem.S’kam çka bëj. Edhe atëherë, kur i lindi
ajo e para i thash: - Biro!Gruaja që të lind për së pari
vajzë, s’bëhet grua! E djali hapi sytë!Vetëm më
shikonte. S’bëhet, jo i thosha, - fliste Sula pa
ndërprerë.
- Si, more, i ke thënë ashtu? - habitej Nexhi.
- S’ke bërë mirë. - i thash unë.
- Ore, dëgjoni, na tha ai. Jo vetëm atë, por i thash
edhe shumë fjalë të tjera. Me gjithë zemër e shpirt ia
thash.E ai s’më dëgjonte. Lëre, mor, në spital me
gjithë cucë. Çka të duhen ai soj i bushtrave në
shtëpi!, - qeshte Sula.
E djali heshtëte. S’më dëgjoi që s’më dëgjoi.,
vazhdonte pandërprerë ai. E tashti fap edhe një
tjetër. I them: Hë!Si të duket. U bëre me një toborr
cucash e do të ecish fshat më fshat. Edhe nëpër
qytete pas tyre.
-Është punë e zotit baba!, - ma kthen ai.
- Jo, more, i them unë. Soji i ka fajet. S’e di ti se
nëna e saj varg i rreshtoi shtatë!, - dhe qeshte Sula
hahaha!
Derisa dëgjonim bisedën e nënës kur rrëfente për
Sulën, unë dhe Lija heshtnim. Më vinte një habi e
madhe dhe ndieva në shpirt një brengë. Çfarë
botëkuptimesh që kanë këta pleqtë! E ca herë s’ua
luan topi?,- mendova.
- Loni, kam menduar tashti gjatë për sojin tim!më
tha Lija kur nëna doli nga dhoma.Të gjitha tezet dhe
nëna ime kanë lindur djem për së pari!
Ajo heshti.Unë i buzëqesha pa qëndruar në
mendimet e Sulës!Sa për shaka, e pata thënë po të
njëjtën ide.
-Po të më lind djalë, do ta marr dhe do ta lë në
prehër, Loni! Ja!Do të them. Djalë deshe?. Ja ku e
ke. Rrite tashti!
Meqë kishin kaluar netët, prisja momentet se kur
do të vijë ajo. Ndërsa mendimet për çdo çast më
iknin gjithkah. Ditët m’u zgjatën e netve më dilte
gjumi. Dhe qeshja me vetveten.
-Vallë!?Si mundet të lihet gruaja në spital pse të
lind vajzë? Hahaha, qesha. Po Sula?...
Dhe e ndieva se çastet zgjateshin. Diçka më ngriste
nga vendi për të dalë jashtë durimit. Të nisem e të
shkoj te miqtë e t’iu them:
-Po mirë, unë s’e pruna përgjithmonë këtu! Pak ka
punuar për ju njëzet vjet? Dhe tashti pak ditë ka që u
ndihmon? Pse e vononi e s’e ktheni më parë? Pse?...
Dua të ngritem lartësive.Atje ku vringëllojnë
tufanet e shkrepëtijnë vetëtimat.Ndeshen shenjtorët
me perëndi dhe,ua shpërthejnë lamshin e misterit
t'ua marrin uratat!T'i kthejnë ato në lindje
agimesh.E rruga ajo ngushticë me gropa!Më shpie
thik në thyqafje e më përplas në hon! Oshëtima e
rrokullisjes më përpin...!
Në cilin binarë të fatit u ngjita unë Sizifi?Me
gurin e rëndë në shpinë e me vargan mendimesh në
kokë.Me kothere buke u ula në darkën e
vetmisë.Arrnat e jetës i mbajë paluar në zemër, t'ia
kthej blerimin buzëqeshjes.Qyshkur damari i saj
përthante.Perëndimi më zu në mesditën plot
diell!Errësira!E nisesha ta mbërrijë një cak.Në
thellësitë e përmbysura ishte fillimi..
Jehonë shëmtie - vetmia.Vallja e djajve më
rrethon.Orgji sfinksash!Silueta!E suita e vrazhdësisë
më shpie në majmalin e mallkuar.Aty ku rri shpirti i
djallëzuar.E ndeshet me fatet ,lumturitë , gëzimet .
Përgjaket në log!Uratë i jep errësirës.Mirësinë e
mallkon!
-Hej!Mirësia nuk banon në këtë anë!Vetëm
erërat hedhin valle!Shtojzovallet bërzana lindin
trinjakë!Dhe ecin ato!Rrokullisen!E kënga nuk ka
fjalë!As vargje e rimë!Turfullin reshpja e tyre!Të
mbyt!Shikimet të ngulen në retinë!
Në kohë të pakohë më zë shtërngata!Zëri i
nëntokës më shiton!Kasneci i së mbarës u vonua.Në
oktapodin e lakut ka ngec.Një lajkë bisharësh e
lajthiti.Mbeti kasneci - kasnec!E unë Sizifi?
Me gurin në shpinë ngjitem lartësive!Atje ku
vringëllojnë tufanet e shenjtorët ndeshen me
perendi!Po!Shenjtorët që mbjellin të mbarën në
ugarë!E nuk kursejnë vetveten për mirësi!Etja ua
than gjymtyrët.Rrudhat i mbulojnë mbi ballë.Por,
nuk thyhen as dorëzohen ata!Vdekja i ringjallë...!
Ankthi më zë!Mornicat më shkundin.Nga endem
nuk di!Llahtari i gjatë m'i kaplonte agimet.Atje ku
perënditë e dreqërive sorrollateshin.Finokët!Në
sulm hidhnin orditë.Në toborrin e bisharëve -
jeniçerët, qolet,kurvëritë!
-Do të bëhesh baba!,-më oshëtiu një zë.
-Edhe ti nënë!,-pëshpërita.
Ishte kurorë e përjetshme lindja e tij.Unazë e
zjarrtë e dashurisë!
Fantazmat e shëmtive më mbytën.Me kurtha më
ngujuan.Më ngrinë.Ashtu i larë në djersë mbeta meit
nga kllapitë...
VII
Sa herë Lija rregullonte punët në oborr e kthehej
pastaj në shtëpi, më gërrynte diçka në zemër. Ndërsa
koha e dimërit kthente acarin e vet. Dhe ngrica
hëpërhë të përpinte.
Si do të ishte lindja, mendova atë çast.
Parafytyrova çdo gjë të keqe.Një lindje e vështirë më
bëhej se ndiqte fatin tonë.Zëri i autoambulancës e
rendja drejt spitaleve për të shpëtuar më oshëtinëte, e
zëri i foshnjës së palindur më kthehej si shigjetë në
shpirt. Megjithatë, as që bëja zë e as që bisedova
ndonjëherë për këto parandjenja me ndonjë.
- Mos ke të ftohtë, Lije!, - i thash, duke ia vënë
dorën në ballin e zverdhur, kur ajo u kthye nga
oborri e u ul në shtrat e këputur.
- Nuk ndihem mirë, Loni!,- m’u përgjigj.
Kërcëlloi dhëmbët nga dhembjet, ndërsa muzgu
binte ngadalë.E nëna pëshpëriste vetmeveti.Bënte
lutje atë çast.
- Bir!Nusen duhet ta dërgojmë në spital. Dil dhe
gjeje ndonjërin me veturë!
Nuk më kujtohet se si i kam zbritur shkallët. Pas
një çasti të shkurtër vetura u parkua në oborr. E Lija
dhe nëna Xife dolën ngadalë-ngadalë. E pashë
babain tek mbeti i vetmuar në prag të shtëpisë, i
heshtur e duke dredhur mustaqet. Nëpër atë muzg të
acartë mbërrimë përpara dyerve të spitalit dhe në
derën e grave lehona, cingërruam. Mjekja qëndroi në
sportel.
- Për lindje?
- Po!, - ia ktheva.
Ajo hapi derën dhe e mori përkrahësh Lijen.
Shikova shpinën e saj kur ndahej! M’u bë se kurrë
s’do të takohemi. Megjithatë, përmbahesha e prisja
çdo të ndodhë.Buzëqeshja e tretur e saj hidhej në
shpirtin tim si mjegull e në zemër ndieva dhembje
malli.Lindja qenka vdekje! M’u rrënqeth trupi.
Vërtita sytë në tavanin e pavionit ku ishte shtresuar
një merimangë. M’u bë se në kthetrat e saj po
qëndronim unë e nëna Xife për të pritur çastet e fatit
apo të fatkeqësisë.
- Zoti i ndihmoftë!,- pëshpëriti nëna dhe fshiu
sytë.
Heshta pa i thënë gjë! E në mendje më
rrotulloheshin mendime e mendime.Vetëm sytë as
që i hiqnim nga sporteli.Prisnim me padurim çdo
çast.
- Urime!Urime! - tha befas mjekja duke hapur
sportelin. Keni djalë!
- Mu bëftë plak me mjekërr të bardhë! - brohoriti
nëna dhe futi dorën në gji e nxori kuletën. Iu afrua
mjekes që rrinte e buzëqeshur në sportel dhe i dha
diçka në dorë. I dhash edhe unë diçka dhe ajo e hapi
derën.
- Mund ta shihni po të doni!.
Çdo të kishte ndodhur nga lindja, isha kureshtar
të di. Dhe eca pas nënës Xife. Lija e shtrirë në
krevatin e lindjes, e këndellur nga dhimbjet, përpiqej
të buzëqeshte. E foshnja pranë saj. Ajo më shikoi
sikur deshi të më thotë: Hë! Ky është djali që e
prisje!
Nuk folëm atë çast . Vetëm nëna Xife u përkul
mbi ballin e saj ! E puthi.
- Shyqyr që më shpëtove nuse! Më jetë të gjatë e
paç djalin! U bëftë me mjekërr të bardhë, jarabi! -
dhe mbi gjoksin e tij lëshoj një para.
- Të blejë vëllezër e motra ! Djali i nënës! -klithi
në fund.
Ia shtriva dorën dhe ia urova djalin! Edhe ajo më
shtërngoi. E ndjeva se përmes duarve tona lidhej
shpirti e zemra sërish. Për një çast qëndruam të
shtangur.
- Shpëtove! - i thash i buzëqeshur. Përndryshe do
të leja këtu. E tashti, kur të vi të të marr? Do të jemi
bashkë ,bashkë përgjithmonë!
E ndjeva se mjekja që rrinte pranë deshi të na
largojë.
- Po dalim!, - ia ktheva.
- Mirupafshim!Do të vijmë!, - i thash Lijes dhe u
nisa të largohem.
- Zoti të sjelltë ma shpejt në shtëpi nuse! - tha
nëna.
Ishte hera e parë që ecnim nënë e bir të gëzuar.
Nëpër atë acar s’ndienim as lodhje e as dimër.
- Kush do t’i tregojë Nexhit? - tha ajo.
- Përveç teje kush, nënë? - ia ktheva.
- M’u shtua shtëpia edhe për një burrë! - klithi.
Hija e rëndë e qoftëlargëve më vardisej.Krijonte
merimangën në pabesi.Hataja e tunxhave që
endeshin nëpër mendime.Gjarpërinj që këputën
hapin e rrezeve.Anembanë praptohej qenësia.
Zhveshej portali i ndërgjegjes që digjej si qiri.Tretej
në flakën e zbehtë të shpirtit!Për t'ia zgjuar
shenjtëritë domethënjes së blerimit. Po! Blerimit të
shkrumuar nga kthetrat.Kurmit të tij i futën
hanxharë.Të zhbëhej nga vendi.Nga rrita!
Prapësi!Prapësi!Ti gjithmonë zgjatesh si hijena.
E rrëmben gëzimet.Shtrydh rritën.Errëson dritën.
Por, feniksi nuk zhduket kollaj.Ai bleron nga hiri i
vet.Damarët i ka thellë në brendi të vatanit.
Rrënjët!E ngritet nga varri i rrafshuar - pa
nishan!Del në mejdan!Ai gjergjelezalia me
plagë!Mbërthehet e del në log!Me shpatën e urtësisë
godit!
E ju të pabesët tuxharë.Endeni me hanxharë e
kthetra demonësh!Dhuratën e përndjekjeve e falni
në gëzime.Krijimet i shitoni me heshtjen.Rrëmbeni e
praptoni ideale!Për çka?Për zgjeben tuaj mesjetë!
Për krrokamën e kaukazit!Bisharë,derra, gomarë...!
Nuk nënshtrohen Martirët.Nuk nëpërkëmben
kollaj.As nga dushmanët e vatanit.As nga kanxhat e
tiranit!
Shtigjet nga zhytesha ato çaste jete - hone!Hone
ku presin në pusi xhelatët.Hekatomba e tyre
hasha!Havadan mjerimesh.Asgjësimesh!Kush ua
pranonte veprimet.Ata levat e dreqërive!Levat e
kurvërive!E qeshnin cinikët.Zgërdhiheshin si
shkretëtirë.Endeshin mjerakët meitë.Të ngrirë!Me sy
korbi vështronin .Dhelpërat e mashtrimeve!Ujqtë e
kërcnimeve!
Mos kërkoni ferr urtakë!Vatani ynë është ferri!I
ka rënë terri atij!Zjarri e flaka ia djegin
agimin!Vetëm krrokama ka jetë këtu.Shterpësia
rritet në postajë!Mallkimi mbi kokat tona
bekohet!Uzdajë!
E ne rrimë në gjumë amullie.Shëmtia na
përgdhel kur ngecim.Në thyqafje të ecim...!
E shtangur më duket gjithësia.Ajo që lind e
lirë.Erëmira e brezërië.Shtathedhura e trimërisë.E
besës!Bujarisë!E rri e strukur nën hije tiranie.
Bisharët ia përthajnë damarët me shartime.Të rritet
në ugarin e saj çorroditja,kastrimi!
E vërteta lind nga hiri.E rritet,ngritet.Më kot
vonohet.Madhështia e saj në vargane të gjata
mendimesh mbillet.Ninullat e nënave i japin
gji.!Ngurtësohet kështjella e Vatanit.
Shtigjet e mia!Portali i ndërgjegjes që digjet si
qiri !Për ju në mendime rri...!
VIII
Barra e jetës më ngarkonte befas.Por hapëronim
ngadalë.Ashtu si Ari që rritej e zbukurohej
përditë.Shtëpisë i shtohej gëzimi.Zëri i tij kur qante
përzihej me ninullat që ia thurrte nëna.Ishin vargje
fjalësh që dilnin nga brendia e një shpirti të ndrydhur
për të shprehur uratën për rritë.Dhe rrinte mbi djepin
e tij ajo.Nuk ndjente lodhje!
Jehona e jetës së mbarë është nisur
kurora e dashurisë u farkua,
m'u bëfsh trim o nip'i im Ari
në punë e mësime i pari...!
Ajo thurrte vargje për çdo çast dhe përkundëte
djepin pandërprerë.Ishte Libri i pashkruar i jetës së
saj që shprehte dëshirat mbi kokën e nipit që rritej në
djep.E për çdo çast ia kthente perlën e humbur të
mirësisë.
Po!Ishin këto horizonte që më hapnin shtigjet për
të kërkuar frymëzime krijimi.Sa herë më përziheshin
fjalët e saj kur i thurrte mbi djepin e Arit me ato të
nxënësve në shkollë.Dhe ndieja një kurorë lidhjeje
për ta shprehur në rrëfime.
-E nga t'ia nisja?Ca teprica dilnin e
ngatërroheshin për çdo çast.Sa herë matesha t'i
shpjegoj vinin e lidheshin nyje.Po!U ngjanin atyre
problemeve të matematikës që mbesnin pa zgjidhur,
sa herë që s'të bie ndërmend formula e tyre.E një ditë
kur përpiqesha ta shtroj frymëzimin m'u ndërlidh ai
me shembullin e rifigurimeve.Me atë që nxënësve ua
shpjegova në klasë.
-Po në libër nuk përmendet as Driloni, e as
Drinia!As Arbëri e Arbëria shok arsimtar?,- nuk
duroj pa më pyetur ajo kaçurelja Tefike.
Qesha atë çast. Si t’ua shpjegoja se në vend të
emrave në libër mund të kenë edhe të tjerë emra në
shpirt e në zemër. Por, heshta. Hodha shikimin mbi
fletoren e një nxënësi.Ai kishte shkruar emrin pa H.
- Dëgjo këtu!, i thash. Ti e mban emrin e Hasan
Prishtinës dhe s’guxon t’ia hekish e as t’i shtosh
ndonjë shkronjë! E lëre më që mbiemrin e paske
zgjatur me shumë shkronja!
Ishin këto përpjekje të vogla për të zgjuar
mendjen dhe ndërgjegjen e vogëlushëve. Ndërsa
bisedat dhe qëndrimet me kolegët e punës të
shpeshtën na dilnin si konflikte.Ca prej tyre, duke
bërë “petulla" për poste, shënonin çdo gjë. E pastaj
lajmëronin ata të mëdhenjtë e komiteteve! Por,
kishte të ndërgjegjshëm në atë mes.Qyshkur jeta i
kishte përshkuar nëpër birën e gjilpërës.Kishin
qëndruar në vuajtje e durim!Dhe ata kishin një ide
dhe e mbanin krahun tim.
Një ditë përpara kremtimit shpërndamë numrin e
revistës. Derisa bënim plane për një zhvillim cilësor
të saj, në zyrë hynë tre vetë. Një civil e dy të veshur
me uniformë policësh. Drejtuam sytë drejtë tyre, që
s’përshëndetën, por qëndronin me një pamje
vrazhdësie.
- Urdhëroni! - u tha pedagogu. Ju duhet diçka?
- Kemi urdhër!, - tha personi civil dhe futi dorën
në xhepin e palltos për të nxjerr fleturdhëresën. E
pastaj shtoi: Revistën që e keni botuar na e jepni!
- Revistën?! - pyeti pedagogu i habitur. E pastaj
pasi na shikoi u tha:
- Pa urdhërin e drejtorit s’mundemi.
- E pyesim pastaj! - qeshi me cinizëm personi.
Uli kokën mbi letër dhe lexoi.
- Kush është Valon Dedja ?
- Jam unë!, iu përgjigja ftohtë.
- Edhe ju me ne do të vini!
Policët mblodhën dengun e revistës që ishte
paluar mbi tavolinë. E pas pak u nisën duke më vënë
në mes. Në oborr të shkollës qëndronte vetura.I
katërti që priste në oborr e ndezi makinën.
Vërejta sytë e nxënësve që s’hiqeshin. Me një
kureshtje e me një dhembje ndiqnin largimin tim.
Tek nisej vetura, dëgjova një zë:
- E morën mësues Lonin!
Atë çast më shkuan vërdallë shumë mendime.
Më doli përpara thënja e Mirandës atje në
Kryeqendër: Ju përmallët s’jeni për punë të tilla.
E pastaj xha Lima: Mos u bëni, bre, morra se ju
ndrydhin!
Ç’kisha bërë atë çast s’kuptoja. Se ku po më
shpinin, përsëri s’dija gjë. Vetëm një shpresë dhe
guxim e kisha.S’kanë ç’më bëjnë!
Vetura rendte drejt qytetit K.Përmes fshatit Llag.
Në të kaluar pranë xhamisë, vërejta në oborr.Lija
varte pelenat e Arit të thahen në litar. Diçka më theri
në zemër, por s’bëra zë. Vetëm në të hyrë të qytetit,
kur afroheshim pranë ndërtesës ku më shpinin m’u
dhimbsën nëna dhe babai.
-Do të sëmuren sa të marrin vesh!, mendova.
Po Lija, vallë? Sa do të shqetësohet!, pëshpërisja.
Dhe atë çast parafytyrova sytë e përlotur të saj. Rrokullisjen
e lotëve nëpër faqe dhe dridhjen e buzëve
tek dëneste. Po duart e Arit që do të mbetnin në
pritje?
-S’kanë ç’më bëjnë, thosha në veti, tek ngjitja
shkallët e sytë e policëve më ndiqnin, si bishat kur
ndjekin viktimën!
-Xhelatët!, thash kur i shikova ashtu si të
tërbuar!...
Syri i korbit më përgjon!Pleurat e mushkërive
zjarr më marrin!Shtangem!
Korbi i errësirës ec!Gjithkah hy!Në dyluftim me
lindjet,këngët ,idetë.Edhe varrimet i ndjek!Përgjon!
Përgjon!
O korb i zi!Krrokama jote gjithmonë ka sjellë
hata.Ka ndjellë kobin e kësaj ane.Ka shqetësuar
mirësinë.Ka shembur çatitë!E ti s'i ndale krrokamat.
Hu e hu e hu!,- të ngritet binaja e rrëmetit!
Vallë!E ndjen se shpirti të përthan?Përse
dreqërive e laqeve u mban iso!Dhe endesh me
shpirtin katran.Katandisesh si baltë shkretëtire!
Lulet e mirësisë kjo gjërësi do t'i rrisë.Xhet pas xheti
ringjallen viganët.Janë kipcat e urtakëve të kësaj
ane.Qyshkur lindi dielli e agimi - rrezet e tij i
derdhi ata jetuan.E tashti ku i shpieni?Katandinë ua
rrasni në damarë!Ta zhbëni atë kep shekullor!Atë
farë!Ugari juaj i mbjellë me rrëshqanorë!I
ftohtë!Akull!Borë!Turfullin me kamxhik rrëmeti .
Përndjek,shiton lirinë!
Mos ia bëni varrin urtësisë!Besën mos e
kurthoni.Se shija e kuptimeve i humb domethënjet.
Bardhësitë!Kulla e qëndresës nga tufanet s'
prishet!U qëndroj shekujve përballë!E kuajt e Trojës
hingëllimat i zbehën.Më gjunj ranë.Perandorët me
ordi, e me jeniçerë, mbetën pa vlerë!Në muzeumë
shahen për robëri e mesjetë.Rrijnë të shkretë!
Barbarët , kusarët, bisharët!Si ju!Të kotë!E kotësinë
e ruani me ...!
Syri i korbit përgjon.Ndalet!Shënon mendimet,
idetë, qëndrimet!Në dasma gëzimeve u hedh
farmak!Këngët dhe vallet i shiton.Me lak!E turret,
turret kurthon!Atje në kabinetë të dreqërive!Atje ku
zihet çorba e hashasë.Lajmëron t'i vardisen hatasë!
Çka do o korbi i zi?Të kënaqet shpirti nga
prapsia?Përse hy në varganin e gjatë?Aty ku vdekja
ka rrënuar një rritë?Nga laku e dredhia!Kanë
mbetur jetima në errësirë!Të mjerë!E ti u derdh
acar!Të ndihen të vetmuar.Në zi...!
Përse tmerrohesh nga ai vargan?Përthahesh nga
bashkimi!Turfullon në brendi.Kërcnohesh!
E di!E di!Nuk të pëlqen ideja.Ajo dallgë
kushtrimi!Edhe në zi- qëndresë! Me heshtje e
peshë...!
Sytë të erren në përgjim!Dridhesh!Ti kufomë
shëmtie!Rri i ngrirë si katran!E duhma e rëndë të
kundërmon!Tradhëti!Vullkani të ngritet në brendi.E
tretesh, e tretesh!O korb i zi, i zi, i zi...!
Syri i korbit më përgjon.Pleurat e mushkërive
zjarr më marrin.Se bëj dot asnjë hap në
rrugëtime!Në ide - ngujime!
IX
Përpara të gjithëve dinte Ibush Danga.Në Llag për
rrethin e qytetit K. kumtonte risitë dhe shpjegonte ngjarjet.
Se si ngatërroheshin prej - Hë, dreqi i marrtë!,Ç ’kërkojnë ata?
E gjetshin
belanë!
E kishte me gjithë zemër apo sa për sy e faqe ai,
të shpeshtën s’kuptohej.Por, dilte në shesh çdo gjë
dhe ai sërish përpiqej të jetë gjithkah.
Si linte dasmat, urimet, varrimet. Me një fjalë,
përgjimet i kishte shprehi dhe merrte erë gjithkah e
fuste hundët kudo.
- Mirë ia bënë! E kërkonte! - tha befas, në
shitoren e Dinit, ku për çdo orë e çast pëshpëritej se
Lonin e kanë marrë!
Të gjithë ata që hynin e pinin lloj-lloj lëngjesh e
pijesh, sapo dëgjonin, e përcillnin nga njëri tek tjetri.
Vetëm Kurta, që nga mëngjesi e deri në mbrëmje as
që përzinte fjalë me të tjerët.Pinte e grindej
ndonjëherë. Por as që ia varte ndonjë.
- Çka bërë, or Ibush?, - e pyeti Dini, duke ia
gapërruar sytë të dijë.
- S’të marrin kot ata. Jo! Kur u thotë njeri të
rinjve mbylle gojën me dry, ata s’të pyesin
.Mendojnë se lehtë mund të luash me shtetin. Edhe
ç’ëndërra sheh ai di e jo çka po punon!
- Ashtu? - habitej Dini. E ç’punë ka bërë Loni,
Ibush?. I urtë është bre, ai.Përpiqet të mbajë
familjen. Dy pleq e gruan me fëmijë në djep.
- Po, more, edhe unë si ti them? Por, të tjerët
s’thonë ashtu!, - përgjigjej Ibushi. - Ata t’i
numrojnë frymëmarrjet dhe ta lexojnë teskeren në
xhep!
- E vështirë bëhet jeta, Ibush! - i thoshte Dini.
- Për ata që mbarsen me idenë e shkollës së
Kryeqendrës do të ndihet ma shumë.Të gjithë do të
përfu- ndojnë nëpër humnerat e burgjeve.
- Do t’i marrin në qafë!, - thoshte Dini.
- Punë për ata është! Le të punojnë si duhet.
Shteti i shkolloi dhe ata diplomuan. E tashti, si për
dreq, vijnë nga Kryeqendra dhe mbjellin farën e saj.
Në vend që të punojnë për shtetin, ata e vdesin atë.
Po bëjnë çmos për të prishur rendin e qetësinë për
atë të shkërdhyer Kosovë!
- Jo, more. S’ma merr mendja! - përgjigjej Dini.
- Si s’ta merr mendja! - reagonte Ibushi. Ç’janë
gjithë këto shkrime? Po shpërndahen lloj-lloj
revistash e pamfletesh. Po shahen të parët e gjithë
ata që u rrinë pas. Shpallen tradhtarë e të shitur
shqiptarët e ndershëm, të provuar e të besuar të
shtetit! Ata të komiteteve!E shkruhen parulla për
Kosovën Republikë!
- Rroftë Kosova!Rroftë Republika!,- klithte duke
u grindur e duke zbrazur gotën e birrës Kurta. Ashtu
tek çonte barkun e fryrë, sikur e kërcnonte Ibushin.
- Ja! Ç’ti bësh këtij. Edhe ata të shkolluarit e
Kryeqendrës si ky janë!Ua kanë dehur trutë dhe
tashti në vend që të shkruajnë për së mbari,
shkruajnë së prapthi! Edhe Loni i tillë është. Do t’i
nxjerrë nga nëntoka ata që i vranë e i rrafshuan më
dyzetepestën. E ata as eshtra s’kanë dhe fara kurrë
mos iu mbiftë! Por, t'i lëmë ato. S’janë punë për ne.
Kryesorja ai është brenda. Dhe për të hyrë atje është
kollaj. Për të dalë është vështirë. Ngushtohen ato të
plasme dyer!
- E nëse s’kanë fakte, s’kanë çka t’i bëjnë Ibush!,
- i thoshte Dini.
- Hëm! Kujton ti se ata të marrin kotnasikoti?
Kanë hapur së pari dosjen ata. Kanë mbledhur e
mbledhur fakte. Ashtu qoftë, si thua ti, Din! E më
shkon mendja mua edhe tek të tjera! Të kujtohet
varrimi i gazetar Limit. Çka iu desh Lonit në atë
turmë të dalë e të lexojë?
- Bëri mirë, ore.Ishte ndarja e fundit nga ai. I ri
dhe i anës sonë.Duhej bërë një nderim edhe ashtu.
- Dakord! Ishte pikëllim i madh. Por, ai është
vrarë padashur. Rastësisht e ka goditur një plumb i
shastrisur! E tashti t’i jepet ngjyrë tjetër, për ta
rrënuar bashkëjetesën? Si thua ti, Din? Vërtet dora e
zezë e vrau mu në kohën kur na duhej ma tepër ne?
E për çka na duhej, bre? Ai punonte ajte në
Beograd! Punë e madhe. Çka do të na ndihmonte ne,
zgërdhihej me cinizëm Ibush Danga.
- Hesht! Mos e tepro Ibush!, ia kthente
Dini.Njeriu ynë kudoqoftë për ndonjë moment të
duhet. S’e kanë thënë kot se i joti edhe mishin në ta
hëngërt, kocin ta ruan!
- E di, Din, por koha është e tillë. Secili duhet ta
pastrojë oborrin e vet! Janë ngritur më këmbë dhe po
përgjojnë. Si besohet askujt. Për asgjë. Tashti po
mbarsen shumë gjëra e vijnë pjellin këtu.E ata të
komitetit na shtërngojnë për gjithçka. Na marrin në
përgjegjësi. Ja! Po ta them si vëllau! S’më lënë
rehat, ore. Edhe kur shkoj në dasma, kam mall të rri.
Eja e qëndro deri në fund! Ia nisin ata me këngët,
hajt e hajt! Ndërsa ata atje më shtërngojnë: Trego! Si
qëndrojnë njerëzit.Ç'ka bëjnë!Çka këndojnë! E kam
vështirë t’u kundërshtoj. T’u them se s’më intereson
ajo , më kanë kushtëzuar me atë vend pune. E pastaj
fëmijët m’i lëshuan nga ushtria. Tashti jam as në
qiell e as në tokë. Them ca herë: Si s’më kuptojnë
këta të rinjtë e të ruhen pak. Ata, si për inat, ia
marrin lirë e lirë. Çka u vjen në mendje e flasin me
gojë. A shahet pushteti? Socializmi vetëqeverisës?!
Bile, më shikojnë edhe vëngër, sikur jam unë ai më i
madhi i të këqijave!

- Nuk e besoj,Ibush. Mos u prek. Të rinjtë s’janë
si përpara. Ndryshe e kuptojnë jetën. Ndryshe e
ndërtojnë shoqërinë. Ani!, - thoshte Dini.
- Po, de! Them edhe unë ashtu. Por e teprojnë.
Ja! Si në dasmën e Dilit. Çka u desh ta porosisin atë
këngën e kësulave të bardha. E pikërisht për mua?
Dhe ajo Bega e Kosovës dridhe e dridhe zërin.
Rashë poshtë, sa s’pëlcita. Ata që më rrinin pranë,
më than: Edhe ti,Bushi, kështu? E të nesërmen, kur
të takoheshim në komitet? Prandaj, u interesova
kush e udhëheq grupin. Loni mban rregull më than.
Iu drejtova atij e ai mblodhi krahët: S’di gjë për
këtë këngë, xha Ibush!Se nga erdhi e kush e
porositi? Për nderë s’e di!
- Do ta dish!, - i thash. Do ta dish nesër.
- Po të betohem në kokë të fëmijës, xha Ibush. E
ti ke fëmijë dhe di për ata. Atëherë u largova prej tij.
Por, s’më hiqeshin shoqëria. Shati, Lati e Xheti më
thoshin: Vetë, mor, e ke porositur!. Tashti na shet
dushk për gogla. E sikur s’u dimë juve të Llagut. Të
tillë keni qenë me kohë. Do ta pastrojmë nesër këtë
punë. Dhe, si për kob,nga gërtuqet filluan edhe
krismat e revoles. Pau, pau, pau!
- Edhe për këtë s’do të flasish!, - më thoshte
Lati.
Sërish u largova prej tyre. Më brente diçka. E
thirra prapë Lonin. S’munda pa ia bërë me dije.
- Nëse ti s’di gjë për këngën, nesër do të dinë
organet. Do të lajmëroj!
- Paraqite, xha Ibush. Por, unë s’di asgjë. Më
beso!
Dhe tashti, tek ndodhet brenda më vjen të pëlcas.
Përse aq lehtë u turra dhe ua thash ndodhinë. Ata më
buzëqeshën. Më dhanë kafe e cigare. Dhe, fije e për
pe shkruan!
- Do të shohim! Ti mos u brengos. Shteti e zë
lepurin me qerre!, - më than. - E ti përpiqu për këto
raste. Edhe për prishjen e emrit të Kryetarit te
Kodra e Zabelit! Dhe, m’i rrahën krahët.
E pashë që ata edhe më thellë duan të më rrasin.
Se isha vonë, e ndjeva.S’kisha se si kthehem. I kisha
shkarkuar drutë atë çast. As që ma mbanin këmbët
litarin që e bëja lak. Duhej qëndruar asaj rruge. Ndaj
kërkova leje të dal.
- Do të shkosh, do të shkosh!, më than. Mos u
bëj marak, o Bush Danga. Na thuaj ti, se vetëm ty të
besojmë. Ishe ti kur u martua Valoni?. Në dasmën e
tij?
- Po! - ua ktheva.
- Të kujtohet kush ishin nga larg në dasmë?
Një re e zezë më mbuloi të parit. Thash me vete:
Kur shkon cjapi tek kasapi, kështu ia vë thikën në
fyt! Por, s’desha të kuptohem se u zura ngushtë.
- S’më kujtohen, bre!, -u thash. - Por, e di që
erdhën nga Kryeqendra. Erdhën vonë e s’qëndruan
gjatë?
- E çka sollën, s’pe?
- S’pashë gjë. E di që u përqafuan ! Ia shtërnguan
dorën njëri-tjetrit. E koha erdhi për të hyrë
Loni në gjerdek!.
- Pos kësaj, asgjë s’di ti,Bushi?. Ku shkuan
pastaj ata?
- Nuk e di!, - ua ktheva.
- Mirë, shko! Por, ta themi ne se dimë çdo gjë.
Edhe kur erdhën. Edhe çka than! Edhe çka sollën!
- Mos, bre! - habitej Dini. Do ta marrin në qafë,
Ibush. E pastaj do të mbesë ty.
- S’jam unë fajtor kurrë. Ç’kërkojnë ata të mësuarit
e Kryeqendrës, e gjejnë. Kokën e hëngshin,
pasi duan të luajnë me shtetin!
Ibush Danga doli nga shitorja e Dinit i fortë e i
patundur. Dhe priste t’ia mësynin pastaj nëna Xife e
Nexhi për aman e derman!
- Të thoshte xhakuli, por ti në të tuat, pëshpëriste
Bushi. Nuk shtyhet muri me kokë, jo! E ti Loni ke
mësuar ç’është teoria!Por praktika thotë ndryshe!
Këtë herë do të ndihmoj, e pastaj, nëse shkel në
dërrasë të kalbur, ki kujdes. Do të lë në fund të
pusit!-pëshpëriste tek ecte i vetmuar. Dhe, për orë e
çast, priste të kthejnë të nënshtruarit tek ai për çdo
gjë! E pastaj, të rrihte gjoks: Jam unë ai Ibush Danga
që të vë në litar e të nxjerr nga litari ho-ho-ho...!
Heshtja bie.Më kot përpiqem t'ia gjejë kuptimin
jetës.Merr në kaptinat e thyqafjes me shqetësime ,
mjerime, rrënime.Domethënja e kuptimit të saj
asgjë!Kërkon lakadredha!Hedhje!Përdredhje!Ku ta
rrëmbej atë fije urtie?E t'ia ndez shkëndijat
ngado.Të zgjojë drita e saj mendjet e fjetura.Të
trazojë amullinë.Gjumin e rëndë!Makthet!
Skenari i aktrimit flijon aktet!Mizantropët si hije
duken. Zvarrisen në binarë si rrëshiqë!Me gjuhën e
prerë në lak!Ndërlidhen në rrjedha të nënshtruarit.
Servilët.Me kurtha jetojnë.U gëzohen atyre!
Me hiçin kurorëzojnë ngritjet. Lindje ëndërrojnë.
Shterpësia ua mbars agimet.Buzëqeshjet i
shfaq në darka të ngrira.Aty ku gjarpërinjtë e gjakut
vrerin derdhin.E kukamën e qyqeve falin dhuratë!
Deri kur ky gëzim i ngërdheshur?Acari i
mendjelehtësisë krijon tragjikën.Komedia kaplohet
në përmasë.E hapen teatrot për premierën jetë!
Hyjnë aktorët e stëvitur!Akti i parë përmbyllet me
takime.Shmallen!Puthen!Përqafohen!Viktimat dhe
xhelatët bashkë!Zgjohen të vdekurit!Të përndjekurit!
Memecët.Nga rendi i gjatë i sallës vriten e vriten.Në
gjoks e në kokë.Meit mbesin e tresin në mendime.
Aktet vazhdojnë.
Në një cep drita zbulon kotësinë.Zverdhet e vdes
një hije.E ngritet mendimi i vrarë cektinë!Ec kasneci
i lajmeve gazmore.Stuhi e ngricë fton për
darkë.Vetveten e hajnë në gjymtyrë.E brejnë si
minjtë litarin.E çojnë dolli dollibashët dolikoqefalë.
Zbrazin me gllënka damixhanët,për të dalur
syskuqur në mejdan!Babaxhanët...!
Heshtja bie .Ankthi.Sytë errësirë më shfaqin.
Vezullon mashtrimi,lajka ,qesëndia.Helmon e kapton
damarët.Gjaku i shprishur ngjizet në frymëzime.
Ndizen marritë për mejdane.E dalin në log si
shenjtorë!Rrëmbejnë agime të arta -ndyrësirat.Me
pozë rrëmbimesh hyjnë në urtësi.Mishërohen me
hamshorë hanmet e zotrinjëve!Harbohen!
Kalaja e durimit rrëmbehet nga kurthat.Flamuri
i nderit i griset në prak.E tunden gjymtyrët nga
mornicat.Mbesin në lak.
Nuk dilet në skaj të uratës me rrënim!Kjo botë
është shembur në damarë!Vetmia ia ka mbarsur
agimet e shëmtisë!Ka vënë mirësinë në altarë.E
priten,vriten,fyhen qëndrimet.Allaxhaja i bie mbi
shpinë.E shkundet ,tundet misteri!Ngritet në lartësi e
bie në thellësi!Shpërthejnë vullkane!Myku, rrëshira,
ndyrësia...!
Heshtja më rrëmben me oshëtimë.Ankthi...
X
Kur dyerët e shkollës u hapën në shtator, e
vargani i gjatë i nxënësve u nis në betejën e diturive
të reja, me një malcim në shpirt mblodha në një
trastë çekiçët, mistritë, darët, matëset e shumë vegla
të tjera për të filluar ndërtimin e objektit sipas planit
të zotëri Amerikanit, që kishte ardhur nga kurbeti
pas tetë vjetëve ndarje. Dhe, si ishte rrasur me
dollarë, sapo kishte zbritur nga aeroplani, kishte
ndërruar emrin Xhuli me atë Amerikan! Por, një gjë
s’e ndërronte, sipas tij, kurrë në jetë!
-Nuk marr ustallarë nga larg kurrë! Dua ta bëjë
pazar me ty, Loni. Se, kushedi? Nesër ata shkojnë e
për një tjegull që mund të rrjedhë dikund, hajde shko
e gjeje!
- Po mirë, zotëri Amerikan, thua ti që unë të bëj
meremetimin e përhershëm të saj? - e pyeta përpara
se të bëjmë marrëveshje.
- Jo! - mu kthye. - Vetëm desha ta shpreh se i
vendit ka mundësi edhe për ato! - shtoi ai më në
fund.
Pas marrëveshjes për ta ndërtuar godinën e zotëri
Amerikanit, njohtova ortakët dhe ndihmësit. Të
gjithë të rinj e të një vendi. Të papunë e hallexhinj. E
me argatët e fituar po përpiqeshim të mbijetojmë
kohën e një krize, ku inflacioni i gjërave ndryshonte
në ditë katër herë vlerën e vet.
Objekti që e ndërtonim ishte në udhëkryqin ku
kalonin të gjithë:Udhëtarë e hallexhinj. Shkollarë e
agallarë! Për të gjithë të tjerët përgjigjej. Ortak Biti e
Xani më than: Do ta kemi mirë!. Kemi mundësi të
reklamohemi për të pasur punë gjithkah!
Heshta, pa u thënë gjë. Vetëm në zemër më nguleshin
shigjeta sa herë që nxënësit e mi kalonin në
mëngjes e ktheheshin në mesditë. Me maturi më
përshëndetnin. Mirëmëngjes shok arsimtar! Edhe
kur ktheheshin, po ashtu!
- Hë, mësuat sot?, - u thosha, dhe në shpirt më
përcëllonte një zjarr.
Ca herë gjatë mendoja për mësimet që mund t’i
kishin marrë. Dhe i pyesja: Sot e mësuat këtë mësim.
-Po!,- përgjigjeshin me buzëqeshje dhe heshturazi
largoheshin. Më vinte të pëlcas ca herë, por mbaja
durimin. Qyshkur e mora vendimin për largim si i
papërshtatshëm, e ndjeva se rrugë tjetër s’ka. Vetëm
punë, se ndryshe s’i dilet.
Ditët kalonin. E ne ngrisnim murnajat. Vetëm
përshëndetjet me nxënësit ishin të përhershme.
Ndërsa kujtimet për të kaluarën me ta në bankat
shkollore i ndieva si mall në zemër. M’u shfaq në
mendje dita e shpërndarjes së revistës. Krijimet e
nxënësve. Vrullet e tyre për të krijuar. Pikërisht atë
çast më oshëtinte në kokë poezia kushtuar atyre.Sa
herë që kalonin pranë e më përshëndesnin, unë i
pëshpërisja vargjet:
Nga sytë tuaj më lindin frymëzime
se vetë i ngjani një lumi pakufi,
Ju jeni Diej që lindni agime
e më shfaqni përpara t’ikurën fëmijëri!
Në cilën reprizë të ekraneve mund të
transmetohej gjithë ajo pamje e së
kaluarës?Befasisht e keqja shtrinte krahët për ta
mbërthyer rritën me zezonë. E mbante në pusi për ta
shituar!
Dhe, pikërisht në atë pusi ndihesha se isha
viktimë.
- Për hajër, or Aga Xhul!, i than shumica që i
erdhën për t’ia uruar. Paske nisur kala. Edhe
ustallarët i paske gjetur, u priftë e mbara!
- Çfarë kalaje, ore!,- zgërdhihej Amerikani. Kjo
është kolibë. Por, thash ta ngris. Meqë edhe
ustallarët ishin pa punë, le ta nxjerrin një kafshatë
këtë verë. E Loni, që humbi vitet në shkollë, sa të
mos mbesë rrugëve!
Sa herë që i dëgjova këto, më nguleshin thikat në
zemër e në shpirt. Por, mbaja veten, se në shtëpi
vërtet prisnin. Nëna Xife thuajse numëronte ditët
nga dhembjet. Babai u ligështua shumë nga pleqëria.
Lija herë merrej me Arin e herë me Besën e
posalindur.
Gjithë kjo mblidhej si një lamsh, që, sa më
shumë do t’ia gjesh fillin, aq më shumë të humb e të
ngatë- rrohet!Aq ma tepër kur mblidheshin lloj-lloj
kalimtarësh dhe lëshonin ca herë fjalë, pa ditur ku
preknin.
- Punë e mbarë, o ustallarë! - na tha një ditë
Xhili, që sapo kish ardhur nga Zvicra. Po ti, Loni,
prej kur usta? - më pyeti. - Domethënë, kot i grise
pantallonat në karrigat e shkollave!, - shtoi ai.
- Mirë thua, Xhil! - iu përgjigja. Ashtu po del me
mua. Në jetë ndodh çka mos!
- Po, de! Ne duhet të bindemi njëherë e
përgjithmonë, Loni! Ku ka pasur të mësuar kjo anë?
- Të mësuar? - e pyeta. Pastaj desha t’ia ndryshoj
mendimin. - Xhil!- i thash. Mos do të thuash të
punësuar në vise ku duhet?
- Jo more!Ku mundemi ne në ato vise! - tha
preraz ai. - Ne për këto punë kemi lindur!Të izetit!
- E po s’të bën kush ministër Xhil, pa i pasur
ministritë!
- Prandaj e thash!, - tha ai. - Ju të shkollës, që
vini prej atje, për ato mendoni. S’ka se si bre Loni!
Tjetër e mban arrën dhe çekiçin këtu! Gabim e keni!
E tashti në vend që të punosh aty ku duhet, po bën
murnaja. Përpiqu e mati mirë e bëri drejt se do të
humbësh ofertat!
- Po përpiqem, Xhil!Po. Por, e kam vështirë se
s’e kam zanat! E ju tashti i kërkoni edhe preciz, por
edhe lirë! Jeni vetëdijësuar.
- Vallahi, mirë e the, Loni. E ky Amerikani s’e di
a ka sjellë arkitekt. Ta kontrollojë!Njëherë bëhen
këto punë.
Xhili u largua prej nesh. Dhe tok me Xhul
Amerikanin kishin shkuar tek arkitekt Mire Kaurri.
Pasi ishin gostitur në lokalin e hotel Unionit, ku i
priste klientët e vet Mireja, pas shumë gotash, e
sollën ashtu syskuqur për të bërë kontrollin. E ai
çonte sytë rretheqark, sikur kërkonte të gjente
kushedi se çka. Pastaj, filloi të na pyesë për
dimensionet, për betonin, për ...!.
Arkitekt Mireja kur heshti, Xhili zgërdhihej duke
pritur kushedi se ç’fjalë. Pasi e kishte mik të vjetër, e
kish ndërtuar shtëpinë e vet me të. Ai krenohej që
tek Xhul Amerikani me ndërmjetësimin e tij, pasi
kishin hëngër një drekë të fortë në hotel Union,
erdhën për të parë objektin.E zotëri Amerikani
s’fliste.
Arkitekt Mireja shkundi kokën, sikur po qartësonte
diçka. E pastaj u drejtua drejt Xhilit e Xhul
Amerikanit:
- Dëgjoni!, -u tha. - Mirë e kanë punuar! Nëse ka
nevojë, eni e më merrni. Aty do të më gjeni. Ju!, -
na u drejtua neve. Punoni! Vetëm kujdes. Unë jam i
përpiktë dhe s’lejoj gabime.Në sa objekte kam bërë
unë kontrollë!. Ka ngjarë që i kam larguar nga puna
ustallarët!
- E kam marrë vesh, zotëri!, - i buzëqesha me
ironi. Keni të drejtë, pasi u mundësohet!.
- Ashtu! - tha ai. Kuptoj apo s’kuptoj, s’e di.
Vetëm për të manipuluar arkitekt Mireja në rrethin e
K. kishte zë! Pa të, në shumë vende as edhe ujë
s'pinin.
Ata u larguan të tre, duke e futur në mes
arkitektin. O zot, klitha. Çfarë njerëzish mban kjo
toka jonë. Vallë? Përse s’mund të vlerësojnë se sa të
mjerë janë? Megjithatë, vazhduam të bëjmë punën
tonë. E arkitekt Mireja me Xhul Amerikanin e
Xhilin kushedi ku do të hanin e pinin. Vetëm zonja

Gili, gruaja e Amerikanit, që shtihej se di çdo gjë, e
kuptoj kotësinë e ardhjes së tij.
- Ky kotnasikoti erdhi!, - tha ajo. Ai Xhuli im
kushedi se sa dollarë i ka dhënë. Edhe Xhili kur
ndërtonte, më tepër se ustallarët i kushtoi. E ky vinte
dhe mbante duart në ije. E pastaj ikte. Ndërsa
ustallarët e ndërtuan si ma zi.
- Mirë është kur vjen arkitekt Mirja!, - i thash.
Sepse, -vazhdova unë, shqiptarët nuk janë arkitektë,
zonjë. Dhe s’marrin vesh për kualitete. E ai duhet të
jetojë. Bile, te ju erdhi. Dikund s’shkon fare, por e
paguajnë!
Zonja Gili qeshte. E pastaj shtoi: - E kemi efo
atë!. Ashtu i thotë shoqja e Xhilit!Efo Mirja!. E ti,
Loni mos u hidhëro. Kush të ka faj që s’mbarove
shkollë si ai, por u bëre shkrimtar.
- Jo zonjë, jo. Unë isha arsimtar!
- S’e di Loni. Më kanë thënë se ke qenë
shkrimtar e ke shkruar keq. E tashti ia paguan
haraçin.
I buzëqesha zonjës Gili dhe s’dija çka t’i
shpjegoja atë çast. Si të merresha me një zonjë të
tillë, që kishte burrë një zotëri Amerikan. Dhe,
përditë po krijonin shprehi të tilla se kush ka në
xhep, di!
- Unë, - shtoi ajo, e kam dashur shkollimin! Por,
babai më largoi nga shkolla që në klasën e gjashtë.
Pasi hodha shtat, ai më ndali. E një ditë, tek më
dërgonte te një hallë në qytetin S., më vunë
ferexhen. Kushedi përse?
- Sigurisht mos të bie mësysh? - i buzëqesha
zonjës Gili.
Hahaha! - qeshi ajo. - A mund të ndalet dielli me
shoshë? - tha. Pastaj, duke u lazdruar e duke lëpirë
buzët e kuqe, shtoi. - Edhe ky Xhul Amerikani si ai
babai im Meti. Sa herë që më merr në pushime
verore në det, e kam fjalën për para tetë vjetëve, kur
m’u afruan të më fotografojnë për fotomodel, ky u
thartua. S’deshi që s’deshi!
- Dhe t’i s’e bëre asnjë pozë?!
- Një mezi e bëra dhe e ruaj si kujtim!, - qeshi
ajo.
Heshta për të vazhduar punën në mur. E ajo
shkonte vërdallë. Se çkërkonte me sy?
- Shiko, usta. Ajo tullë s’më pëlqen. Disi
shtrembër rri, hahahaha! qeshte .
- Nuk duket mirë për fotomodel?, - i thash dhe
lëvara sytë të shikoj ku ishte tulla keq.
- Lë të mbesë ashtu! Desha të të them se pastaj
mund të flasësh çka do. E shtrembërova, e se panë. E
unë syzeza sa shoh! Unë, hahaha! E ti, Loni, më
dukesh nganjëherë i verbër e nga një herë shurdh!
S’dëgjon apo vetë bëhesh se s’di. Ani. Por, më duket
mua se e ke trashëgim.Për shembull, nëna jote
s’shikonte në dasma se unë Gili jam bajraku i
hijeshisë!
- Budallaqe! - ia ktheva.
- Tamam si ta them.! - shtoi ajo me buzëqeshje e
duke lëvizur buzë e sy. - Thua ti se unë gëzohem për
murnaja? I është kujtuar Xhulit tim pas tetë vjetë
ndarje të më gëzojë me tulla e betonarme. E rri
gjithë ditën duke ngarendur pas materialit. E pastaj
gjithë natën vetëm gërhat! Hahaha!
- Po dollarët s’të gëzojnë, zonjë? - i thash.
- Mirë, ata duhen. Por, Gili ka merak tjetër. Duhet...
- dhe heshti një copë herë. E pastaj ngriti sytë e
buzëqeshur dhe e këndellur . -Duhet të vritem! Të
vritem! - tha ,dhe duke shkundur vithet u largua me
hahahatë e saja karakteristike.
Rrotullova sytë nga Biti, Xani e Gimi, që ishin
pranë e të habitur shikonin.
- Ka luajtur!, - tha Xani.
- S’ka faj!, - tha Biti. Ai Xhuli gjithë natën e
lume rri i trullosur!Thonë, nga droga!. Ç’të bëjë e
mjera!.
- E harrojmë!, - u thash. Ma mirë vazhdojmë
punën. Është tjetër mesele ajo.
- Nuk ka rrymë për të bërë beton me makinë!.-
tha Veli.
Zbrita nga murnajat për të kontrolluar defektin.
Mos ishte gjetiu.Kishte ndodhur shpesh që prishej
kablloja e makinës. E këtë herë s’kishte priza.
- E ndërrojmë në dhomën tjetër. Kah kjo anë, tha
Gili nga dera e madhe e shtëpisë. Eja dhe rregulloje,
usta!, - shtoi ajo.
Hyra brenda për të kyçur kabllon në prizë. E
kyça dhe u ktheva të dal. Ajo e mbylli derën e
dhomës. Hapi kopsat e këmishës dhe nxori
kraharorin...
- Ky është kujtimi që bëra, Loni. Ja shiko! Qysh
atëherë po më ...!
M’u errën sytë. Thuajse çatia më ra mbi kokë. U
përpoqa të dal, e ajo më mbërthente me duar.
- Mos!, - iu luta. - Këtu e nxjerr kafshatën! - dhe
u tërhoqa nga kthetrat e saj si të maces...
- I poshtër!, - dëgjova zërin tek dola nga dera e
madhe. Dhe nisa punën time në mur. Vetëm një fjalë
më shkonte vërdallë në tru: Gruaja e ka shti dreqin
në shishe! E pastaj më oshëtinte koka sikur po
bërtiste Gili:
- Ndihmë! Ndihmë!
Nga piskamat e saj, rendnin njerëzit e kojshisë. E ajo
rrefente se ishte e sulmuar.
Më gulonin djersët e ballit. Një zjarr më shkonte
nëpër trup. Sytë s’munda t’i largoj nga muri, ku punoja.
E heshtja mes nesh kishte rënë. Vetëm zëri i
makinës së betonit oshëtinte me kërhamat e saj.
Ngrita kokën pas një çasti dhe shikova në dritare. Në
një skaj të saj pashë tek rrinte zonja Gili. Ajo
buzëqeshi sërish. Ula sytë, sikur s’ndodhi asgjë
përpara pak çastesh. Dhe rrotullova mendimet.
- Çka të duhet në shtëpi, bre ai!. Punon mirë, por
me filanen? Hante bukë në atë shtëpi?
Dhe kohët do të kalonin e do të rrija në shtëpi. E
fëmijët pa bukë. Qysh atëherë zonja Gili, pasi
përcolli sërish Xhul Amerikanin, i binte pash më
pash çarshisë. Vetëm më shikonte shtrembërshtrembër.
Kur ecja një ditë udhës për në spital, pranë
postës u ndeshëm ballë për ballë.
- Hë, frikacak ku je? - më tha.
- Këtu!, - iu përgjigja.
- Ti vetëm murnaja di!
- Atë e kam zanatë tashti!, - iu përgjigja.
- Mbytu atëherë. Le të të dalë shpirti me çekiç në
dorë!
- Kam shumë nder ashtu!
- Ashtu thonë hadumët!, - tha dhe iku duke u
përdredhur. Kushedi cili nga donzhuanët e krisur e
priste. E Xhuli qyshkur s’paraqitej nga kurbeti.
- Të vret kafshata e ngrënë! - mendova atë çast
kur hidhte e përdridhte trupin çarshisë zonja Gili...!
Shtrihet zezona!Malli më tret.Më zbeh.Thinjat
mbi kokë më shtohen.Muzgu në pamje.Veli makabër
hidhet në dioptrinë e dritës.M'i thyen rrezet.
Kapërdijë brushullat e pikëllimit mëngjeseve e
mbrëmjeve.Sa herë që mbes në vetmi e shoqërohem
nga miq,dashamirë!Bëtika e shqetësimeve më
përkul.Thyhem në ije.Drejtpeshimi më humb!Nga
dhembja malli më merr.Dhe klith!
Vërdallë më shkon e më trokëllin pandalur
regëtima.Ajo.Befas më bie mbi kokë.Mbi trup!Më
mbërthen ftohtësia e saj.Më shtang ajo vello
prapësie.Jemenia e rëndë m'i shkapërderdh
gëzimet,shpresat,bardhësitë.Mbes në ortekun e
vuajtjes meit!Si në morg.Akull i ngrirë.Kthetrat e
rrënimit zgjaten si gjarpërinj!Më kafshojnë ku
munden.Në bebëza të syrit!Në gjuhë.M'i rrëmbejnë
fjalët për uratë e rritë.E rënkimet mbesin ,verbësitë!
I rrëmbejnë e ndrydhin këngët e mia.
Ëndërrimet!Ledhatimet!Binaja e pikëllimit aktron në
skenë.Me rrokopujë shqetësimesh!Me ngricë .
Sokëllimë!Gofet e zjarrit ndizen në vetmi.Magma e
vullkanit!Shkrihet ai akull i mbledhur në damar e
palcë.Gulon sylynjari i lotëve.Gulon!
Murtajë e shëmtuar!Ti endesh pa mëshirë.Hyn
pa trokitur në portë.Krijon oshëtimë!Vret
buzëqeshjet.Derdh farmak në gëzime.Mbjell
shprazëti,shkretëtirë, hidhërime!Ngërdheshesh në
binarët e jetës.Farkon atë tunxh të zi.Plagomë!E
mbet hija e ftohtë, përpin, prapton, gjëmon!
Nga t'i nis rrëfimet?Këndi i buzëqeshjes ka tha
në damarë.Ka ngecur në ortekun e rrënimit.Ka
plasur në ëndërrime.E tashti është strukur në atë
zbrazëtirë.Hesht si zjarri i mbuluar nga hiri.Hesht
ajo domethënje unikate e saj.E gjuha nëpërkë e
heshtjes kafshon.Në data, ditë, stinë e vite.Edhe kur
del rrezja e pranverës dhe lulja e parë
shpërthen.Edhe pikat e shiut kur bijnë dhe fjollat e
borës ! Rrokulliset hija e saj në hon.Në
pafundësi.Perëndon e shtegton lumturia.Si vargani i
gjatë i shtegtarëve në vjeshtë. Shtrihet!Po!Vargani i
gjatë i vuajtjes.Durimit!Lidhet nyje misteri!
Udhëkryqet ngriten si lak.Nga të niste shpirti me
kandila zjarri të ndezur?E zemra e tretur nga plaga
kullon shprazëtirë.Përmbushen nga gulimi agimet e
përgjakura.Lindin si hije takimet,qëndrimet!E në
sofër vendi i zbrazur si gjërësi shkretëtire rri...!
Harku i gorromisjeve,hekatomba e rrënimit,
hejza e shëmtisë,pirgu!Po!Pirgu i dhembjes.Ajo
piramidë shëmtie që rrëmben e përthan.I tret
gëzimet,shpresat, blerimet.Këngët e mbushura me
lot.Dritës i derdh errësirë!Cila zemër nuk lëngon
nga shëmtia?Cili shpirt nuk përthan nga
shkretia?Kush nuk ndjen brengë nga gjama?
Rrokullisen gurët e gëzimit.Ngritet murana!Ai
pirg dhembje për të mbajtur në jetë kalanë e durimit
dhe tufat e gëzimeve që shpërndahen në kujtime...
XI
Jehona e jetës përditë e më tepër merrte kuptime
vrazhdësie. Në dimensionin e shtrirjes së saj ndieva
se si ndryshonin momentet. Lindjet dhe vdekjet.
Rrita dhe mplakja. E ca këputeshin nga zinxhiri i saj
befas, duke krijuar vakume e shtresa të thella
dhembjeje e pikëllimi. Përmbusheshin nga një anë
me gjallëri skajet e një rrite, e nga tjetra një vetmi
hëpërhë ma zinte hapin e frymëmarrjes. Lindnin
padiktushëm thinjat e rrudhat shtoheshin në ballë.
I tillë në atë vetëmi mbeta pikërisht një ditë
tetori. Sapo kthehesha nga puna një mbrëmje nëna
Xife vdiq.
Vetëm fjalën “vdiqa, bir!" e ndjeva si thikë që
më hy në zemër. U përkula mbi të dhe e mora në
krah për ta dërguar në spital. Nga dhoma deri në
çardak të shtëpisë ajo mbaroi. Nisi dallga e lotëve
dhe vajtimeve net e ditë me radhë. E pastaj s’më
mbeti tjetër pos të shkruaja këngën e dhembjes për
Zemrën që kurrë s’do të agonte!E ndieva se babai
më kthente në jetë të mbijetoja nga pak. Më jepte
zemër, sa herë që vetmia e pikëllimi më thyente.
- Është vdekje me rend, bir! - më thoshte e më
rrëfente për shumë ndodhi.
Ato çaste më shkonte vërdallë një zjarr si llavë
vullkani. Më shfaqej ajo përpara shtëpisë, sa herë që
kthehesha nga puna. Kot i hapa sytë të më dalë
përpara. Kurrë s’e takova. E pastaj e ndieva
përcjelljen e saj, sa herë që nisesha dikah. Me një
fjalë, të gjitha mirëseardhjet e udhambarat e ngrohta
që m’i dëshironte ajo, i humba përgjithmonë! Dhe,
s’kisha nga, pos t’u kthehesha Arit, Besës e Ditit, që
rriteshin.
- Ja! - i shikon fëmijët!, - më tha një herë.E Arin
që ta rrita! Do të ndodhet pranë si vëlla ndonjëherë.
Do të kalosh çaste që do të dalin befas në jetë. Loni,
më kupto, bir. Jam e lumtur shumë që të shoh me
fëmijë. E vetëm për një gjë më vjen keq. S’munda ta
mbërrij ditën e synetisë së Arit. E motra ime, Hana,
që e rrita jetime, ja,e bëri dasmën e synetisë së
nipave!
Peshova ato çaste domethëniet e jetës. Dallgët e
saj. Përmbysjet e shtigjet nga të shpinin. Isha
ngushtë për të plotësuar edhe një dëshirë të saj.
Kohë dimëri e i papunë. Ndërsa shpenzimet e
përditshmërisë më ndalnin frymëmarrjen e
zhvillimit.
- Ta bëjmë Loni!, - më tha Lija preras. Ka
dëshirë nëna Xife. Nuk ia prishim. Do të gjejmë
para.
Në ato zgripe e ngushtica bëmë listat për të ftuar
miqësinë e farefisin. Dhe, në pikë të janarit, një të
diele të ngrohtë, kaluam ato çaste. Nëna Xife
shkëlqente nga gëzimi e kënaqësia!
- Eja!, - ia shtriva dorën për të hyrë në valle. - Ja!
E mbërrine edhe këtë ditë!, - i thash i gëzuar.
- E shoh Loni!Jam shumë e gëzuar. Vetëm mos
më ngushto!. Të lutem!.
- Pse, nënë?
- Do ta them, bir!
Ajo më shikoi në sy. Iu dridh buza e iu mbushën
sytë me lot.
- Nëna s’e ka prishur ende zinë e Dikut tim sy zi!
Një nyjë ma lidhi gëzimin mu në brendi të
zemrës. U rrënqetha nëpër trup. Por, s’bëra zë. E ajo,
atë çast u largua në një skaj heshturazi dhe ndiqte
tërë atë gëzim që shfaqej te valltarët.
- Eh! - klitha dhe mendimet mu rrokullisën larg e
larg! Deri atë çast s’e kisha kuptuar se nëna Xife
kishte qëndruar nëpër shumë gëzime me një det
pikëllimi në shpirt për djemtë. E sonte, kur shfaqte
gëzimin e saj për dasmën e synetisë së nipit, Arit,
ajo digjej për djalin e saj Sadikun.
M’u rikujtuan fjalët që m’i tha për të dhe
parame- ndova vëllaun duke ia dërguar drekën
babait deri te mulliri i Kasës. E pastaj kthehet e
sëmuret që të vdesë me sy të plasur.
- Mos të hyftë vdekja në shtëpi, biro!, - më
kishte thënë një herë. Ajo është e ftohtë, e rendi, s’i
dihet. Më mbeti kujtim brezi i Dikut dhe teshat e tij.
Çmallesha me to! Por, vdekja s’di e s’ka mëshrië.
Ajo ma rrëmbeu edhe Ganiun, sa i mbushi pesë vjet.
Hyri shpendkeqja nëpër dritare dhe ma kafshoi në
befasi. Djalin si trup e futa në dhe. E pastaj Rushitin,
e pastaj edhe një në lindje...
Ajo rrëfente shpeshhërë.E, sa më tepër rritej Ari,
ajo thoshte: - Ja, është si Diku ky. Më flokë të zeza e
të drejta. Djali i nënës! - klithte duke e lëmuar.
- Nënë!, i thash pikërisht kur bënim gati Arin për
syneti. E bëjmë edhe Ditin? Një udhë e dy punë.
- Jo! Është i vogël!Gjashtë muaj si ka mbushur
bir. E ti do të bëhesh edhe ma mirë.Atëherë do të
bësh një dasmë të madhe!
Ishin po, këto kujtimet që s’mund t’u largohesha.
Më ndiqte zëri dhe hija e saj kudo.Çdo mëngjes, kur
nisesha për në punë e çdo mbrëmje ktheva në
dhomën ku ishte fotografia e saj e varur në
kornizë.Ndalesha e i thosha:
- Nënë, unë shkova...! Nënë, unë erdha...!
E më mbusheshin sytë me lot!Një deng
pikëllimi më kaplonte në shpirt. Por, ajo s’bëzante
kurrë, kurrë!
Largohesha nga ato pikëllime sa herë që më
rrethonin fëmijët për rreth. Dhe nga lojërat,
buzëqeshjet, bëlbëzimet e tyre, shkëputesha ngadalë
nga ai pikëllim për të kthyer gëzimin dhe shpresën
në shpirt e në zemër. E pastaj hynim në bisedat e
përditshmërisë sonë, ashtu siç e kërkonte rendi e
puna. Babai duke pirë duhan fliste se ç’do të bënim
të nesërmen. E Lija bënte punët e shtëpisë. Dhe
muajt kalonin.Ngjarjet mbulonin njëra tjetrën duke u
palosur në kujtimet e jetës.
Befas m’u kujtua ajo ditë gushti, kur u ktheva
nga puna e rëndë e ditës, e në mbrëmje, sa futa
këmbën në çardak, Lija e përlotur qëndroi përpara
meje.
- Përse? - e pyeta i shqetësuar. E ajo dëneste.
- Fol!Çka ngjarë?
- Abidini!, tha dhe filloj të ngashërejë.
- Çka!?
- Është vrarë duke u kthyer nga pushimet verore.
Tok me dajën dhe familjen e tij.
- Të gjithë?
- Po! Janë mbytur në ujërat e një lumi !.
M’u rrënqeth trupi dhe sytë mu përlotën. E
ndjeva se humba një shok që e desha si vëlla. M’u
kujtua takimi i fundit përpara gjashtë javëve me të,
kur u martua. Më dolën përpara nëna e babai i tij. E
pastaj Abja, siç e përkëdhelnin ata, i veshur me tesha
dhëndërrie.
- Ma ktheve Loni!, - më tha tek i jepja kutinë e
filxhanëve për kafe.
- Të pish kafe të ëmbëla, Abe! U trashëgofsh e
paç lumturi e jetë të gjatë bashkëshortore!
Ai qeshi e pastaj më tha:
- Unë s’munda të t’i them të gjitha këto atëherë,
Loni. Na penguan e s’u takuam .
- Megjithatë!Ja! Sërish jemi bashkë!, Mirë thonë
se mali me malin s’takohen, por njerëzit po se po!
Hymë në dhomën ku ishin mbledhur dasmorët.
Herë këndonin e herë bënin rendin e dasmës. E
babai i Abes, xha Hyseni, i gëzuar për ditën e
martesës së djalit, i cili kaloi dyerve të burgut të
rëndë, derdhte cigare sa mundej. Edhe lëngje,
llokume e çokollata.
- Merrni! - lutej ai. Është ditë e gëzimit të madh.
- E tashti? - mendova. Si do të dilet përpara
nënës dhe babait të Abes!. Po shoqja, vallë? Sikur të
jetë me shpresë?! O zot, klitha pa ditur në rënkova
apo bëra lutje atë çast.
- Sa mirë do të jetë sikur të lindë një xixë e
shpresës së madhe!
Heshtja mbulonte gjithë skajet e dhomës. E dhembja
dhe pikëllimi përmbytnin shpirtin tim!Lija
fshinte sytë e s’pushonte nga dënesjet. Ndërsa unë i
shkujdesur përpiqesha të vesh tesha të tjera për të
shkuar tek shtëpia e të ndjerit Abe. Më silleshin
vërdallë kujtimet dhe ecja me një ndjenjë, sikur do të
takoheshim me të. E pastaj do të bisedonim për
kohën e kaluar në studime. Për pushimet verore, e
kushedi për çka. Por, ai s’ishte i gjallë. Ndaj,
rikujtova tri vite të rënda në burgje dhe jetën e
shkuar për një ideal!
- Pa tjetër vjen koha jonë! Troket zëri i ditës së
shenjtë. Kosova do të bëhet Republikë!, mendova
ashtu siç ishte këmbëngulës Abidini, sa herë që
hynim në biseda, atëherë nga fundi i shtatëdhjetës!
M’u kujtuan dhuratat që solli pikërisht më
tetëdhjetën, kur ishte në shëti tek “Nëna”.
- Ja, Loni!Këtë pako!. Është duhan DS!, E ky
tarabosh! Ndërsa këtë bust ta keshë kujtim për
Gjergjin tonë të nderuar e të lavdishëm! Kjo
taketuke, le të të kujtojë kthjelltësinë e detit që e ka
Atdheu.
- Janë shumë këto dhurata, Abidin!.
- Merri! - më tha. Do të shfaqen pikërisht
atëherë, kur kjo ditë do të jetë përherë e ma larg. E
kaluar. Kushedi si është ardhmëria. Mbase edhe do
të të rikujtojë në këto ditë rinore. Pakot e duhanit
pijë me shokë e me shoqe. Le ta ndiejnë shijen dhe
shpirtin e atdheut përmes tymit të duhanit!
Në këtë katrahurë të krijuar ecja për të mbërri te
shtëpia e tij që ndodhej e batërdisur! Pa të, gjallëria
s’kishte si të shfaqej në atë oborr. Nga t’ia nisja atë
çast elegjisë që më shkonte vërdallë.Ishte një
shpërthim i një dhembjeje për Aben!E pastaj për
nënën, babain e shoqen e tij. Dhe s’më hiqej nga
mendja hallakama e vargjeve Mbi çati ra errësira!
Titull me të cilin e pagëzova elegjinë për të.
I mbushur pikëllim nga ajo që kishte ndodhur,
tek afrohesha afër shtëpisë së tij më oshëtinin në
kokë vargjet:
Dhe erdhi papritmas tek ti vdekja
kur ktheheshe nga pushimet tek Ata
të rrëmbeu pamëshirshëm siç kallë etja
si në shkretëtirë - blerimin përthau!
Do të treten Ata sot e mot si shkretëtira
ngushëllimet çdo çast mbesin të kota - fraza!
Në zemër merr hov zjarri, e mbi çati errësira,
Aspak shpresë jete, askund oaza!
Vallë!, klitha. Si ra kaq shpejt ky rrënim në këtë
shtëpi?
Dhe më doli përpara fytyra e nënës së tij.
Gulonte nga sytë lot e nga shpirti pikëllime. Sa herë
na kishte pritur e buzëqeshur duke na përgatitur
gosti. E tashti, ku tretën buzëqeshjet, gëzimet,
shpresat për një ardhmëri?
M’u bë se zëri i shpendkeqes jehonte gjithkah
dhe kishte bërë vendin mbi oxhak të shtëpisë së tij
për të lëshuar krrokama kobi! Abidin o vëlla!, -
klitha i përlotur e i mbushur dhembje e pikëllim!...
Pëllumbat e kujtimeve kthehen të plagosur.
Gulon plaga e pikëllimit vrer e vetmi!Domethënja e
gugatjeve klithmë e krrokamë përzier.Shtigje
misteri,kërkime,përgjime.Shëmtia në palcë shiton
fatet.Barra e shtërngatës të shtrydh.Kthetrat e
xhelatëve të rrudhin.E turren përbindëshat!
Lakuriqët e natës, hyjnë gjithkund për të krijuar
katandinë përgjithmonë!
Në kalvarin e jetës katrahura!Zverdhet kujtesa e
praptuar e gëzimeve.Kënga pikon lot.Vajtonte rrita
për hapin e prerë të blerimit.Ëndërrimi peng i
ngrirë.Larg mbesin shpresat e thyera.Si bulëza të
vyshkura nga bryma.Bardhësia përmbyllet në oazën
e shkretëtirës.Aty ku ortekët krijojnë pirgun e
dhembjes e kundërmon pa pra era e vdekjes.Hije e
ftohtë rrënimi!Në brigjet e skëterrës përmbytet
ardhmëria, e rrinë qeshin korbat ,lakuriqët ,
përbindshat!Në orgjitë e murgjëve lahen me ajazmë.
Në kabinetë të dreqërive kurdisin dhe ziejnë çorbën
e hashasë .Për kurtha e lak! Ngërdheshin dhëmbët e
tyre.Çakërdiset shpirti katran.E turren të presin e
tresin, të grijnë në havan! Havadanët,tiranët!
Çfarë agimesh të lara me prapësi!Prej nga gjithë
kjo rrjedhë urrejtjeje!Ky vargan i gjatë për ta
shporrur mirësinë!Të shemben kullat e zgjimeve.Ata
që nga turra e zjarrit mbetën sërish të gjallë.Nga
shtëpia e ferrit u kthyen sërish në ferr!Mbetën